Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie jest partnerem nowatorskiego projektu badawczego zatytułowanego: „Zasoby symboliczne i struktury polityczne na peryferiach. Legitymizacja elit w Polsce i Norwegii, ok. 1000-1300”. Realizuje go polsko-norweski interdyscyplinarny zespół naukowy z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Oslo. Czas trwania przedsięwzięcia to lata 2020-2023. Projekt finansowany jest z funduszy norweskich.
Interdyscyplinarny zespół badaczy z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Oslo realizuje w latach 2020-2023, finansowany z funduszy norweskich, pierwszy w takiej skali projekt badawczy. Jego przedmiotem jest lepsze rozpoznanie i porównanie sposobów oraz środków, którymi posługiwali się członkowie elit politycznych dwóch peryferyjnych krajów Europy – Norwegii i Polski – w celu manifestowania swojej władzy i przywilejów wobec reszty elit, jak i swoich poddanych.
Przyjęte ramy czasowe, lata ok. roku 1000 do 1300, to okres od momentu, w którym zarówno Polska, jak i Norwegia formalnie stały się państwami chrześcijańskimi, do chwili, gdy po latach wojen domowych i podziałów dzielnicowych obydwa kraje zostały zjednoczone jako stabilne monarchie. Pojęcie „elita” dotyczy władców, członków dynastii panującej, możnych, biskupów i prominentnych przedstawicieli instytucji kościelnych. Publiczne roszczenia elity do władzy, tj. ich ideologiczne uzasadnienie i legitymizacja w oczach innych, były kluczowym problemem politycznym, a często także państwotwórczym, w społeczeństwach średniowiecznej Europy.
Nowatorstwo projektu polega przede wszystkim na podjęciu zadania wieloaspektowego i wielowymiarowego porównania dwóch obszarów: Polski i Norwegii, zaklasyfikowanych w długiej tradycji badań nad europejskim wczesnym i pełnym średniowieczem do regionów pasa peryferiów i wynikających z tego różnorodnych zależności od ówczesnych centrów łacińskiej Europy. Polskie i norweskie elity zostaną w projekcie ujęte porównawczo jako równoległe przykłady dwóch peryferyjnych społeczeństw politycznych, które niekiedy podobnie, a niekiedy odmiennie zmagały się z tymi samymi problemami: zapewnieniem dominacji i budową politycznego porządku w obrębie swoich granic i korzystaniem z kontaktów z europejskimi centrami w celu umocnienia własnej pozycji. Norwegia i Polska są zatem postrzegane jako dwa prowincjonalne regiony tzw. Młodszej Europy, czyli Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej, które nie były dotąd w takim stopniu rozpatrywane razem.
Te i inne podobieństwa oraz różnice między dwoma krajami, jak również fakt, że tworzące je elity miały bardzo ograniczone kontakty, dają znakomitą okazję do porównawczych badań nad formowaniem się europejskich peryferii i elit politycznych w wiekach średnich. Co więcej, wyniki badań oraz przyjęta metodyka bez wątpienia przyczynią się do poznania znaczenia oraz sposobów funkcjonowania średniowiecznych elit w całej Europie Łacińskiej.
Z pewnością nowatorski jest też interdyscyplinarny charakter badań. Oprócz historyków w zespole znajdują się archeolodzy i numizmatycy. Co znaczy, że poddadzą oni analizie bardzo różnorodny zestaw źródeł. Obok źródeł pisanych (kronik, roczników, hagiografii, korespondencji) – będą to także źródła archeologiczne, numizmatyczne oraz ikonograficzne.
Wnikliwym badaniom porównawczym poddane zostaną między innymi takie zagadnienia, jak: ideologie dynastyczne, kulty „narodowych” świętych, elitarne pochówki, symboliczne wyobrażenia na monetach, legitymizacja władzy biskupiej i opackiej, ceremonie koronacyjne i rytuały elitarnych uczt, narracje o przeszłości, sposoby zażegnywania konfliktów między członkami arystokracji. Projekt zakłada szerokie spojrzenie na elity, w którym królowie czy książęta, przedstawiciele arystokracji i hierarchii kościelnej nieustannie współpracowali i konkurowali ze sobą o władzę.
Projekt opiera się na bliskiej współpracy polskich i norweskich mediewistów. Na czele zespołu stoją: Grzegorz Pac, Hans Jacob Orning i Wojciech Jezierski, a należą do niego także: Jón Viðar Sigurðsson, Julie Lund, Svein Harald Gullbekk, Krzysztof Skwierczyński, Jerzy Pysiak, Marcin R. Pauk, Roman Michałowski, Zbigniew Dalewski, Andrzej Janowski, Paweł Żmudzki, Mateusz Bogucki, Rafał Rutkowski, Grzegorz Bartusik, Anna Dryblak, Karolina Morawska – asystentka projektu.
Rezultaty zostaną przedstawione w napisanych wspólnie artykułach przygotowanych do tematycznych numerów wysoko punktowanych czasopism, a także do tomu grantowego.
Warto podkreślić, że realizowane będą również różne działania popularyzatorskie. Powstała strona internetowa oraz profile w mediach społecznościowych (FB i Instagram). Powstały mini-wykłady wideo zaangażowanych w projekt badaczy, tworzone są informacje prasowe dla mediów i serwisów tematycznych.
Projekt jako jeden z pierwszych w naszym kraju będzie szeroko udostępniany w internecie i promowany nie tylko wśród specjalistów, ale również miłośników średniowiecza. Partnerem tych działań jest Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
Zaangażowani w projekt badacze przygotowali mini-wykłady wideo, które od 18 czerwca do 5 lipca będą regularnie publikowane jako wydarzenia na muzealnym profilu FB oraz na kanale YouTube. 7 lipca muzeum zaprasza na poświęcone projektowi Q&A.
Terminy i tematy mini-wykładów oraz Q&A:
18 czerwca, g. 18.00 – Hans Jacob Orning (Uniwersytet w Oslo),
Temat: „Kształtowanie się państwa w Polsce i Norwegii w średniowieczu”
22 czerwca, g. 18.00 – Wojtek Jezierski (Uniwersytet w Oslo)
Temat: „Elity na peryferiach: władza symboliczna i legitymizacja”
25 czerwca, g. 18.00 – Marcin Rafał Pauk (Uniwersytet Warszawski)
Temat: „O kulturze politycznej Piastów z nowej perspektywy”
29 czerwca, g. 18.00 – Jón Viðar Sigurðsson (Uniwersytet w Oslo)
Temat: „Przyjaźnie i sieci kontaktów średniowiecznych elit”
2 lipca, g. 18.00 – Krzysztof Skwierczyński (Uniwersytet Warsawski)
Temat: „Elity kościelne – szczególny rodzaj średniowiecznych elit?”
5 lipca, g. 18.00 – Grzegorz Pac (Uniwersytet Warszawski)
Temat: „Religia i legitymizacja władzy średniowiecznych elit”
7 lipca, w godz. 18.00-19.30, zapraszamy na Q&A z udziałem Grzegorza Paca i Wojtka Jezierskiego, prowadzenie dyrektor MPPP Michał Bogacki.
