„SS-Sonderkommando Sobibor. Niemiecki obóz zagłady 1942–1943” – to tytuł wystawy stałej Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze, którą uroczyście otwarto 20 października. Jest ona częścią inwestycji realizowanej przez Państwowe Muzeum na Majdanku we współpracy z Międzynarodowym Komitetem Sterującym projektem utworzenia nowego Muzeum – Miejsca Pamięci na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze.
Oddajemy wszystkim zainteresowanym zachowaniem pamięci o ofiarach sobiborskiego obozu muzeum i wystawę, a w najbliższej przyszłości także całe założenie pomnikowe, aby każdy mógł pochylić się nad tą zbrodnią z zadumą i smutkiem. Pomimo usilnego zacierania śladów zbrodni przez funkcjonariuszy państwa hitlerowskiego, podczas prowadzonych w Sobiborze prac archeologicznych udało się odnaleźć relikty komór gazowych wysadzonych w powietrze w 1943 r. i nakreślić przebieg prowadzącej do nich drogi. Ustalenie topografii obozu pozwoliło również na przestrzenne zaplanowanie upamiętnienia. Jesteśmy właśnie świadkami jego powstawania. Kończąc ten etap, znajdujemy się w historycznym momencie
– napisał wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin w słowie na otwarcie wystawy.
Wystawę przygotowało Państwowe Muzeum na Majdanku. Jest ona uwieńczeniem działań zapoczątkowanych w 2008 r. przez Polskę, Holandię, Słowację i Izrael, a mających na celu upamiętnienie ofiar obozu. W podpisanym wówczas liście intencyjnym podkreślono potrzebę urządzenia w Sobiborze „Muzeum – Miejsca Pamięci przekazującego historię masowej zagłady obecnym i przyszłym pokoleniom”.
Otwarta 29 października wystawa unaocznia realia funkcjonowania obozu w Sobiborze jako części zakrojonego na szeroką skalę planu eksterminacji ludności żydowskiej w okupowanej przez III Rzeszę Europie. Na 16 panelach tematycznych omówione zostały najważniejsze zagadnienia – od założeń nazistowskiej polityki rasowej i planów eksterminacji Żydów pod kryptonimem „Einsatz Reinhardt”, poprzez organizację wysiedleń i masowych mordów, po szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania obozu oraz zorganizowanego w październiku 1943 roku powstania więźniów.
Na wystawie zaprezentowano także relacje i fotografie byłych więźniów, przywołano nazwiska ofiar i miejsca ich pochodzenia. Na niemal 100 zdjęciach odtworzono topografię obozu, wygląd znajdujących się na jego terenie zabudowań, utrwalono dramat deportacji i transportu więźniów, pokazano twarze sprawców zbrodni i ich ofiar.
W głównej części ekspozycji umieszczono gablotę, w której mieści się ponad 700 przedmiotów należących do więźniów: elementy biżuterii, klucze, okulary, fragmenty ubrań, przybory piśmiennicze, zabawki.
Prace nad wystawą zatytułowaną „SS-Sonderkommando Sobibor. Niemiecki obóz zagłady 1942– 1943” prowadzone były w znacznej mierze w gronie międzynarodowym (recenzje, dyskusje, pozyskiwanie źródeł), ale scenariusz przygotowali historycy PMM: Tomasz Kranz (kurator wystawy), Dariusz Libionka i Krzysztof Banach. Za jej techniczną realizację odpowiadał zespół pracowników Muzeum z Izabelą Tomasiewicz na czele.
Budowa budynku muzealnego z zapleczem edukacyjnym i salą ekspozycyjną została sfinansowana z dotacji celowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie blisko 15 mln zł. Wystawę sfinansowano z darowizny przekazanej przez Republikę Federalną Niemiec.
