7 października 2024 roku podczas ceremonii wręczenia Nagród Dziedzictwa Europejskiego 2024/Nagród Europa Nostra, która odbyła się w Rumuńskim Ateneum w Bukareszcie, Polska zdobyła trzy prestiżowe nagrody oraz najwyższe wyróżnienie – Grand Prix. Wśród 38 krajów Europy biorących udział w konkursie Polska jest statystycznie trzecim z kolei najbardziej utytułowanym krajem. Wszyscy polscy laureaci są związani z regionem Śląska.
W 2024 roku międzynarodowe grono ekspertów pod przewodnictwem profesora Jacka Purchli, wiceprezydenta Europa Nostra, wybrało aż trzech laureatów z terenu Polski: zabytkową Kopalnię Ignacy w Rybniku, model rewitalizacji rzemiosła Serfenta z Cieszyna oraz z całokształt dokonań na rzecz dziedzictwa dr. Piotra Gerbera.
Polscy laureaci Nagród Dziedzictwa Europejskiego 2024:
Zabytkowa Kopalnia Ignacy, Rybnik, POLSKA
Zwycięzca Grand Prix w kategorii Konserwacja i adaptacja
To wyjątkowy projekt renowacji na terenie dawnej kopalni węgla, jednej z najstarszych w Polsce, założonej w 1792 roku i działającej przez ponad 200 lat. Dzięki staraniom byłych górników, Miasta Rybnika, państwa polskiego i funduszom UE kompleks został uratowany i dostosowany do nowych funkcji jako centrum kulturalno-rekreacyjne.
Model rewitalizacji rzemiosła Serfenta, Cieszyn (kategoria Edukacja, Szkolenia i Umiejętności)
Zaprojektowany i wdrożony przez Stowarzyszenie Serfenta model rewitalizacji dziedzictwa powstawał przez ponad piętnaście lat, a jego podstawą było rzemiosło koszykarskie. We współpracy z rzemieślnikami, projektantami i indywidualnymi osobami z terenu Polski i innych krajów europejskich, zespół Serfenty testował nowe sposoby skutecznego przekazywania umiejętności w zakresie tego niematerialnego dziedzictwa.
Dr Piotr Gerber, Wrocław (kategoria Mistrzowie dziedzictwa)
Piotr Gerber poświęcił swoje życie ochronie dziedzictwa poprzemysłowego. Zarówno w Polsce, jak i za granicą odegrał istotną rolę w podnoszeniu świadomości społecznej i zrozumienia dla znaczenia rozwoju dziedzictwa technicznego i technologicznego.
W ceremonii w Bukareszcie wzięło udział około 800 profesjonalistów dziedzictwa kulturowego, wolontariuszy i miłośników z całej Europy. Ceremonia wręczenia nagród była największym wydarzeniem European Cultural Heritage Summit 2024 [Europejskiego Szczytu Dziedzictwa Kulturowego 2024], który odbywa się w Bukareszcie w dniach 6–8 października. Zorganizowany przez Europa Nostra i współfinansowany przez Program Kreatywna Europa Unii Europejskiej, Szczyt w Bukareszcie odbywa się pod Wysokim Patronatem Prezydenta Rumunii, J.E. Klausa Iohannisa.
Podczas ceremonii wręczenia nagród ogłoszono pięciu laureatów Grand Prix i zwycięzcę Nagrody Publiczności na rok 2024, którzy otrzymali nagrodę pieniężną w wysokości 10 000 euro każdy. Zwycięzcy Grand Prix zostali wybrani spośród tegorocznych 26 zwycięzców z 18 krajów europejskich przez zarząd Europa Nostra na podstawie rekomendacji niezależnego jury ekspertów.
W ubiegłym roku jedyna nagroda dla Polski została przyznana za konserwację i projekt badawczy dotyczący Ołtarza Wita Stwosza w bazylice Mariackiej w Krakowie, a ceremonia wręczenia nagrody była częścią obchodów 45. rocznicy wpisu Krakowa na Listę UNESCO.
Pozostali laureaci Grand Prix 2024 to:
Saksoński kościół w Alma Vii, RUMUNIA
Zwycięzca Grand Prix w kategorii Konserwacja i adaptacja
Projekt obejmował odnowę zabytku, który symbolizuje wieki historii i rzemiosła w malowniczej wiosce Alma Vii w Transylwanii. Kompleksowa renowacja nie tylko zachowała architektoniczną i historyczną integralność kościoła, ale także wzmocniła lokalną społeczność i wsparła zrównoważony rozwój turystyki. Projekt koordynowany przez Mihai Eminescu Trust, został wsparty przez U.S. Ambassadors Fund for Cultural Preservation i EEA Grants.
Program tradycyjnych budynków gospodarczych, IRLANDIA
Zwycięzca Grand Prix w kategorii Edukacja, szkolenia i umiejętności
Głównym celem tego ogólnokrajowego programu jest pomoc rolnikom w rozpoznaniu wartości kulturowej tradycyjnych budynków gospodarczych. Uczestnicy otrzymują wsparcie w zdobywaniu umiejętności, które umożliwią im przeprowadzanie napraw w celu przywrócenia funkcjonalności budynków. Od czasu utworzenia programu w 2008 r. wyremontowano ponad 1000 budynków. Program, ustanowiony przez The Heritage Council we współpracy z Departamentem Rolnictwa, Żywności i Rybołówstwa Rządu Irlandii, jest współfinansowany przez rząd Irlandii i Unię Europejską w ramach irlandzkiego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Rehabilitacja Wieży Tsiskarauli przez obywateli, Akhieli, GRUZJA
Zwycięzca Grand Prix w kategorii Zaangażowanie obywateli i podnoszenie świadomości
Przez trzy lata 46 obywateli Gruzji i innych krajów pracowało u boku ekspertów technicznych i tradycyjnych rzemieślników, aby odnowić Wieżę Tsiskarauli. Projekt ten podniósł świadomość wartości dziedzictwa gruzińskiego dla dziedzictwa Europy. International National Trusts Organisation (INTO) była głównym partnerem, ściśle współpracującym z National Trust of Georgia, REMPART (Francja) i Fundacją Chudow Castle (Polska). Projekt został wsparty grantem od ALIPH – międzynarodowego sojuszu na rzecz ochrony dziedzictwa na obszarach objętych konfliktem.
Towarzystwo Przyjaciół Zabytków Dubrownika, CHORWACJA
Zwycięzca Grand Prix w kategorii Mistrzowie Dziedzictwa
Od 1952 r. stowarzyszenie społeczeństwa obywatelskiego finansuje i realizuje projekty badawcze i konserwatorskie zabytków Dubrownika, w tym murów miejskich. Towarzystwo było ściśle zaangażowane w wpisanie Starego Miasta w Dubrowniku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1979 r. Od tego czasu odgrywa ono kluczową rolę w zapewnianiu ochrony i rozwoju tego wyjątkowego miejsca.
Wspaniała renowacja saksońskiego kościoła w Alma Vii w RUMUNII jest wielkim zwycięzcą 2024 roku: otrzymała Grand Prix i Nagrodę Publiczności 2024. Ta imponująca inicjatywa zebrała największą liczbę głosów, oddanych za pośrednictwem ankiety internetowej z udziałem około 10 000 obywateli z całej Europy.
Od 2022 roku propagowanie dobrych praktyk w zakresie dziedzictwa, inicjowanie współpracy pomiędzy organizacjami i instytucjami zajmującymi się dziedzictwem oraz merytoryczne wsparcie dla osób działających na polu dziedzictwa w Europie Środkowej i Wschodniej należy do zadań regionalnego centrum Europa Nostra w Krakowie – Europa Nostra Heritage Hub.
Nabór zgłoszeń do Nagród Dziedzictwa Europejskiego / Nagród Europa Nostra 2025 jest już otwarty. Zgłoszenia można składać online za pośrednictwem strony www.europeanheritageawards.eu do 20 listopada 2024 r.
| EUROPA NOSTRA HERITAGE HUB W KRAKOWIE Katarzyna Jagodzińska, kierowniczka katarzyna.jagodzinska@uj.edu.pl |
Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra
Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra zostały ustanowione przez Komisję Europejską w 2002 roku i od tego czasu są koordynowane przez Europa Nostra. Są współfinansowane z programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa. Od 22 lat Nagrody są kluczowym narzędziem rozpoznawania i promowania wielorakich wartości dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego dla europejskiego społeczeństwa, gospodarki i środowiska.
Nagrody akcentują i promują doskonałość dziedzictwa i najlepsze praktyki w Europie, zachęcają do transgranicznej wymiany wiedzy i łączą interesariuszy dziedzictwa w sieciach. Nagrody przyniosły zwycięzcom liczne korzyści, takie jak większa (między)narodowa rozpoznawalność, dodatkowe fundusze czy większa liczba odwiedzających. Ponadto Nagrody sprzyjają rozbudzaniu troski o wspólne dziedzictwo wśród obywateli Europy.
Europa Nostra
Europa Nostra jest europejskim głosem społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanego w ochronę i promowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Jest to ogólnoeuropejska federacja organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem, wspierana przez sieć podmiotów publicznych, firm i osób prywatnych, obejmująca ponad 40 krajów. Jest największą i najbardziej reprezentatywną siecią dziedzictwa w Europie, utrzymującą bliskie relacje z Unią Europejską, Radą Europy, UNESCO i innymi organizacjami międzynarodowymi. Powstała w 1963 roku.
Europa Nostra prowadzi kampanie mające na celu ratowanie zagrożonych zabytków, miejsc i krajobrazów Europy, w szczególności poprzez 7 Most Endangered Programme. Promuje doskonałość na polu dziedzictwa poprzez European Heritage Awards / Europa Nostra Awards. Włącza się w proces definiowania i wdrażania europejskich strategii i polityk związanych z dziedzictwem poprzez dialog z instytucjami europejskimi i koordynację European Heritage Alliance. Od 1 maja 2023 Europa Nostra przewodzi europejskiemu konsorcjum wybranemu przez Komisję Europejską do realizacji pilotażowego projektu European Heritage Hub. Europa Nostra jest także oficjalnym partnerem inicjatywy New European Bauhaus oraz regionalnym współprzewodniczącym sieci Climate Heritage Network na Europę.
Kreatywna Europa
Creative Europe to program Unii Europejskiej, który wspiera sektor kultury i sektor kreatywny, umożliwiając im zwiększenie ich wkładu na rzecz społeczeństwa europejskiego, gospodarki i środowiska życia. Z budżetem w wysokości 2,4 mld euro na lata 2021–2027 wspiera organizacje działające na polu dziedzictwa, sztuk scenicznych, sztuk pięknych, sztuk o charakterze interdyscyplinarnym, wydawnictw, filmu, telewizji, muzyki i gier wideo, a także dziesiątki tysięcy artystów i profesjonalistów z zakresy kultury i sztuk audiowizualnych.
Europa Nostra Heritage Hub w Krakowie
Europa Nostra Heritage Hub for Central and Eastern Europe w Krakowie to regionalne centrum Europa Nostra, paneuropejskiej federacji skupiającej w czterdziestu krajach Europy organizacje zajmujące się ochroną, zarządzeniem i popularyzacją dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Prowadzi go jedna z najstarszych organizacji pozarządowych w Polsce, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, członek Europa Nostra od 1990 roku. Hub łączy formułę działania think-tanku, obserwatorium i laboratorium. W ramach międzynarodowego konsorcjum European Heritage Hub krakowski Hub realizuje projekt mapowania pozarządowego sektora dziedzictwa w Europie Środkowej i Wschodniej. Jego efektem będzie raport, który ukaże się na początku 2025 roku. Do kluczowych zadań Huba należy promocja dobrych praktyk z zakresu dziedzictwa – są prezentowane m.in. w serii podcastów zatytułowanych „Holistic Heritage” i „Ukrainian Heritage Spotlight” dostępnych na Spotify i innych platformach podcastowych, a także budowanie sieci współpracy organizacji obywatelskich, czego przykładem jest powołane przez Hub Krakowskie Forum Dziedzictwa.
Dorota Korohoda