Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący poszczególne części naszej nowej ekspozycji stałej „Podróże na wschód” przez kultury Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej, Mongolii i Indonezji, na którą zaprosimy Państwa już w 2022 roku.
W maju obiektem miesiąca został srebrny czepiec (jego nazwa własna bez innych elementów kompletu, to: oroiwcz) noszony do okresu międzywojennego przez zamężne Chałchaski – kobiety z grupy etnicznej Chałcha (mong.: „Tarcza”), dominującej liczebnie w Mongolii.
Do kompletu należą też połączone z nim na stałe, ale ruchome ozdoby: zawieszki przy skroniach, wydłużony nakarczek z tyłu i trójkątne skrzydełka po bokach głowy. Wykonany ze srebrnego filigranu (czyli skręconego drutu), jest gęstą i sztywną siatką ułożoną z drobnych, ażurowych wzorów, gdzieniegdzie z przylutowaną od spodu blaszką. Druciki, z których wypleciono wzory, są precyzyjnie powyginane w drobne spirale i pętle, pomiędzy którymi są także tzw. nieskończone węzły (inaczej: niekończąca się nić szczęścia), czyli formy podobne do rombu w całości zbudowanego z ukośnej siatki. Kamienie na zewnętrznej powierzchni to naturalne korale (większość) i nieliczne brązowe agaty. Korale nad czołem ułożono w stylizowany kwiat lotosu.
Zarówno motyw nieskończonego węzła, jak lotosu, są symboliczne i wiążą się z buddyzmem, wyznawanym w Mongolii od XVI w., równolegle z rodzimym szamanizmem. Lotos oznacza m.in. czystość, a także moce poznawcze Buddy i podobnie jak nieskończony węzeł, należy do symboli mających według wierzeń buddyjskich przynosić szczęście (należą do zestawu Ośmiu Pomyślnych Symboli buddyjskich).
Czepiec noszono do charakterystycznej fryzury: długich włosów upiętych w dwa łuki (tzw. rogi), większe niż sama głowa, sięgające daleko na boki i w dół do ramion. Były ujęte co najmniej jedną parą ozdobnych prostokątnych spinek (często dwiema parami, niekiedy zaś wieloma), a na końcach – podobnie dekorowanymi spinkami o kształcie trapezu. Niekiedy komplet uzupełniały srebrne tuleje na zakończeniach niezmiernie długich włosów. Na czepiec nasadzano małą, stożkowatą czapeczkę z otokiem.
Zwyczaj noszenia takich czepców i tych wystawnych fryzur przez zamężne Chałchaski został wykorzeniony przez rewolucję, a kres stanowił wielki terror w Mongolii (w tym wielkie prześladowania religii i tradycji oraz konfiskata dóbr) w latach 1937-39.
Fot. Łukasz Brodowicz / Muzeum Azji i Pacyfiku
Czepiec mongolskiej mężatki – mong. tolgoj poolt
Mongolia, lud: Mongołowie-Chałchasi, 2. poł. XIX w.
srebro, korale, agaty
filigran, kucie blachy srebrnej, lutowanie, wysadzanie kamieniami półszlachetnymi
MAP 5384
