Pięć dzieł Jana Heweliusza zostało wpisanych na Polską listę krajową programu UNESCO „Pamięć Świata”. Wśród nich są unikatowe egzemplarze dzieł „Selenographia” i „Machina coelestis”, zawierające dedykacje autora i ryciny kolorowane przez samego Heweliusza. PAN Biblioteka Gdańska jest jedyną na świecie, która ma komplet drukowanych dzieł gdańskiego astronoma.
Wpisanie dzieł Jana Heweliusza na Polską listę krajową programu UNESCO „Pamięć Świata” to dla nas, kustoszów tych dzieł, powód do wielkiej radości i dumy. Nie ukrywamy, że naszym marzeniem jest, aby kolekcja znalazła się na międzynarodowej liście „Pamięć Świata” UNESCO, na co bez wątpienia zasługuje
mówi dr Anna Walczak, dyrektor PAN Biblioteki Gdańskiej.
Aktywne życie Jana Heweliusza znaczy wiele miejsc w mieście, a wśród nich PAN Biblioteka Gdańska. W pracy posiłkował się księgami ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej, a dziś w jej zasobach przechowywana jest pełna kolekcja jego drukowanych dzieł. Niektóre z nich do biblioteki przekazał sam Heweliusz, o czym świadczą jego odręczne dedykacje, a inne trafiły na przykład w formie donacji poczynionych przez gdańskich uczonych i patrycjuszy.
Na kolekcję hevelianów PAN Biblioteki Gdańskiej składa się 19 dzieł autorstwa Heweliusza wydanych między 1674 a 1690 rokiem w Gdańsku oraz liczne druki ulotne zawierające sprawozdania z obserwacji nieba. Publikowanie Heweliusz rozpoczął od wydania map Księżyca. Zajmował się również ruchem planet oraz rozważał naturę komet. Pośmiertnie ukazał się katalog gwiazd i atlas nieba. Kolekcja hevelianów ma charakter monograficzny i umożliwia kompleksowe prace nad wkładem Heweliusza w historię astronomii
mówi dr Zofia Tylewska-Ostrowska, kierownik Działu Zbiorów Specjalnych.
Prawdziwą ozdobą i uzupełnieniem kolekcji hevelianów jest obraz olejny namalowany w 1677 roku przez Daniela Schultza. To portret astronoma na tle jego własnej biblioteki w trakcie spisywania wyników badań.
Na Polskiej liście krajowej programu UNESCO „Pamięć Świata” znajdują się m.in.: Konstytucja 3 maja 1791, kronika Galla Anonima z XII w. – najstarsza kronika polska, autograf „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921–1927). Jest tam także jeden obiekt ze zbiorów PAN Biblioteki Gdańskiej – rękopis „Missale secundum notulam dominorum Teutonicorum”, średniowieczny mszał z kolekcji Biblioteki Mariackiej przy kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, wpisany na listę 4 listopada 2016 roku.
Całą kolekcję dzieł Jana Heweliusza można obejrzeć na platformie Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.
Jan Heweliusz (1611–1687) to jeden z najwybitniejszych ludzi nauki XVII wieku, co poświadcza fakt, że został pierwszym w historii zagranicznym członkiem brytyjskiej akademii nauk Royal Society. Pasjonowała go przede wszystkim astronomia, ale na potrzeby obserwacji konstruował również instrumenty badawcze i zegary, szlifował szkła do teleskopów, wynalazł wreszcie śrubę mikrometryczną. Nie sposób odmówić mu zdolności artystycznych – własnoręcznie wykonywał rysunki zaobserwowanych przez siebie ciał niebieskich, a później w postaci rycin umieszczał w swoich dziełach, które wydawał we własnej drukarni.
U jego boku stała Elżbieta Koopman Heweliusz, druga żona. Ta córka bogatego gdańskiego kupca, pochodzącego z Holandii, zdobyła solidne wykształcenie, władała kilkoma językami, miała szerokie zainteresowania naukowe. Wspólnie z mężem prowadziła obserwacje i badania astronomiczne. Sporządziła edycję dzieła „Prodromus astronomiae” („Zwiastun astronomii”) – katalogu niemal dwóch tysięcy gwiazd stałych i ich pozycji, a po śmierci męża dokończyła pracę nad tą publikacją, wprowadzając liczne korekty, i opublikowała ją drukiem.
W tym roku PAN Biblioteka Gdańska świętuje 425-lecie istnienia. Sponsorem jubileuszu jest Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy.
