Gagat to odmiana węgla brunatnego o zbitej jednorodnej budowie, dającą się polerować. Posiada barwę czarną, brunatną, ciemnobrązową, połysk woskowy lub tłusty nabierający intensywności na wskutek polerowania. Gagat jest palny, lekki, miękki. Wykazuje właściwości elektrostatyczne, dlatego niekiedy używa się do niego określenia „czarny bursztyn”. Powstał w środowisku wodnym pozbawionym tlenu z smolnych, przesyconych żywicą fragmentów drzew iglastych najczęściej z rodziny araukarii.
Gagat (dżet, ang. jet) występuje w Polsce tylko w regionie świętokrzyskim, w okolicach Odrowąża i Opoczna. Największe jego występowanie zlokalizowane jest na terenie rezerwatu „Gagaty Sołtykowskie”, w Sołtykowie koło Odrowąża, w nieczynnej kopalni odkrywkowej glin ceramicznych wykorzystywanych w przeszłości do wyrobu cegły. Rezerwat znany jest z odkryć tropów dinozaurów pochodzących z przed ok. 200 milionów lat temu.
Nazwa gagat pochodzi od rzymskiego miasta i rzeki Gagas w starożytnej Licji (Likji) w Azji Mniejszej (obecna Turcja), gdzie po raz pierwszy został odkryty. Kamienie o czarnej barwie które były tam znajdywane określano mianem Lithos Gagates, co da się przetłumaczyć jako kamień z Gagas. Nazwa ta następnie została zaczerpnięta do języków francuskiego jako „Jajet” oraz angielskiego jako „Jet”. Spotykany jest także w wielu innych krajach jak: Wielka Brytania, USA, Francja, Niemcy, także w Kanadzie, Turcji, Indiach, Chinach, Portugalii oraz Gruzji. Gagat stosuje się do wyrobu biżuterii żałobnej, dewocjonaliów, wyrobów dekoracyjnych i gemm. Ozdoby wykonane z gagatu nazywane są z języka angielskiego dżetami.
Tekst i zdjęcia: Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach
