Deportacjom Polaków z Zamojszczyzny do niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz poświęcona jest nowa lekcja internetowa Muzeum Auschwitz. Jej autorką jest dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Miejsca Pamięci.
– Lekcja podzielona jest na 18 rozdziałów. Niezwykle ważnym było nakreślenie całego historycznego kontekstu tamtych wydarzeń, dlatego pierwsze części przybliżają tematykę niemieckiej polityki przesiedleńczej w czasie II wojny światowej, a także roli Zamojszczyzny w jej realizacji. Opisany jest zarówno przebieg wysiedleń, jak i historia obozu przejściowego w Zamościu – powiedziała Agnieszka Juskowiak Sawicka, kierownik E-learningu w Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.
– Główna część lekcji to szczegółowe omówienie losów mieszkańców Zamojszczyzny deportowanych do Auschwitz, w tym historii kobiet ciężarnych i noworodków, jak i ofiar eksperymentów medycznych w obozie. Całość dostępna jest w języku polskim i angielskim – dodała Agnieszka Juskowiak-Sawicka.
Wysiedlenia mieszkańców Zamojszczyzny były częścią kompleksowego planu germanizacyjno-osiedleńczego, którego głównym celem było rozszerzenia tzw. niemieckiej przestrzeni życiowej (Lebensraum) oraz wprowadzenia przez Niemców nowego ładu etnicznego w Europie Wschodniej.
„Polityka ludnościowa III Rzeszy względem Europy Wschodniej znalazła swoje odzwierciedlenie w tzw. Generalnym Planie Wschodnim (Generalplan Ost), którego kolejne warianty opracowywane były począwszy od 1940 r. w Komisariacie Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny oraz przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Przewidywał on w perspektywie 20-30 lat wysiedlenie i eksterminację ok. 50 milionów Słowian (w pierwszym rzędzie Polaków, a w dalszej perspektywie także Rosjan, Białorusinów, Ukraińców, Czechów i in.), utworzenie homogenicznego pod względem rasowym „germańskiego” społeczeństwa oraz kolonizację znacznych terenów Europy Środkowej i Wschodniej, od ziem polskich począwszy.” – czytamy we wstępie do lekcji.
Po rozpoczęciu przez Niemcy wojny ze Związkiem Sowieckim w czerwcu 1941 r. Heinrich Himmler wydał rozkaz utworzenia wokół terenów Zamościa „niemieckiego obszaru osiedleńczego”. Ludność zamieszkującą Zamojszczyznę zaplanowano wysiedlić, a w jej miejsce przenieść osiedleńców niemieckich.
„Obszar ten został wybrany ze względu na swój rolniczy charakter. Składało się na niego pięć miast i 696 wsi. Obejmował on 608 tys. hektarów, z czego ponad połowę stanowiła ziemia orna, a przed wojną 80% tamtejszej ludności trudniło się rolnictwem. Planowano konfiskatę licznych folwarków wraz ze wszystkimi sprzętami gospodarczymi i inwentarzem w celu przekazania ich niemieckim osadnikom” – czytamy.
W dniach 6-25 listopada 1942 r. na Zamojszczyźnie miała miejsce sondażowa akcja wysiedleńcza, w trakcie której wysiedlono niemal 1200 osób z ośmiu położonych nieopodal Zamościa wsi. Osoby te rozlokowano we wsiach powiatu hrubieszowskiego, a ich miejsce zajęli osadnicy niemieckiego pochodzenia z okolic Radomia. Wprowadzono kontrolę ruchu ludności, rejestry budynków i inwentarza, co miało ułatwić Niemcom podjęcie kolejnych kroków związanych z dalszym wysiedlaniem ludności.
Ludność wysiedloną kierowano do obozów przejściowych, gdzie była poddawana badaniom rasowym. Osoby, które wg niemieckich kryteriów nie były „wartościowe rasowo” planowano wywozić do obozów koncentracyjnych lub, w przypadku osób starszych i dzieci, do tzw. wsi rencistów.
„Plany wysiedleńcze udało się zrealizować zaledwie w niewielkim stopniu. W okresie od listopada 1942 do marca 1943 roku wypędzono ok. 41 tys. mieszkańców 116 wsi, co stanowiło niespełna 30% szacowanej liczby 140 tys. osób z 696 wsi przeznaczonych pierwotnie do wysiedlenia. Wedle zamierzeń Centrali Przesiedleńczej tylko do końca 1942 roku miały zostać wysiedlone 33 832 osoby. Faktycznie w tym czasie wysiedlono 9 771 osób” – czytamy w lekcji.
Do Auschwitz spośród nich trafiło w trzech transportach: 13 i 16 grudnia oraz 5 lutego łącznie 1301 osób, w tym co najmniej 162 dzieci. Podobnie jak inni więźniowie po przybyciu do obozu kobiety oddzielono od mężczyzn, następnie więźniowie musieli oddać wszystkie swoje rzeczy osobiste, skierowano ich pod zimne natryski, ogolono i przydzielono pasiaki oraz numery obozowe wraz z literą „P”. Kobiety zostały dodatkowo sfotografowane w trzech pozach, mężczyznom najprawdopodobniej zdjęć nie wykonano.
W pierwszym okresie po przybyciu do obozu więźniowie i więźniarki zostali skierowani na kwarantannę. Podobnie jak pozostali więźniowie musieli pracować. Szczególnie ciężki był los kobiet ciężarnych – jeżeli w momencie przybycia do obozu ich ciąża była widoczna, były skazywane na śmierć lub w przypadku urodzenia dziecka w obozie – zarówno matka, jak i noworodek były mordowane za pomocą zastrzyku z fenolu.
Co prawda od maja 1943 r. zaprzestano mordowania nieżydowskich noworodków, to i tak szanse na przeżycie dzieci w warunkach obozowych były bardzo niewielkie. Z kolei dzieci uznane przez władze obozowe za wartościowe rasowo były matkom odbierane i przeznaczone do zniemczenia. Niektórzy więźniowie i więźniarki deportowani z okolic Zamojszczyzny byli też ofiarami zbrodniczych eksperymentów medycznych, jakie prowadzono w Auschwitz.
Szacuje się, że spośród 1301 osób przywiezionych do obozu Auschwitz z obszaru Zamojszczyzny, życie straciło co najmniej 1010 z nich.
Lekcja dostępna jest w języku polskim i angielskim.
