Prawie 1000 placówek, ponad 20 milionów muzealiów, tysiące wystaw stałych i czasowych oraz większe nakłady z budżetu państwa na prowadzenie działalności – tak w skrócie można podsumować wyniki „muzealnej” części raportu Kultura i dziedzictwo narodowe w 2021 r. Autorem opracowania jest Główny Urząd Statystyczny.
Z danych GUS wynika, że w Polsce działały w ub. roku 673 muzea (939 razem z oddziałami). To nieco więcej, niż rok wcześniej (odpowiednio – 670 muzeów i 932 razem z oddziałami). Największa grupa (licząc razem z oddziałami) działa w województwach mazowieckim, małopolskim, pomorskim, wielkopolskim i śląskim. Zdecydowana większość muzeów – średnio 78% w poszczególnych województwach – umiejscowionych jest w miastach. Najbardziej wyrównane proporcje widać w województwach kujawsko-pomorskim (52% – miasta vs. 48% – wieś) oraz podkarpackim (62% vs. 38%).
W 2021 r. zarejestrowano także działalność 346 instytucji paramuzealnych (345 w 2020 r.), a najwięcej z nich zlokalizowanych było na terenie województwa małopolskiego (54), mazowieckiego (38) czy dolnośląskiego (34). Spośród 346 instytucji 65,0% należało do sektora publicznego (67,0% w 2020 r.), a 35,0% do sektora prywatnego (33,0% w 2020 r.). Zbiory instytucji paramuzealnych w 2021 r. obejmowały 4 655,3 tys. sztuk eksponatów (bez okazów przyrody prezentowanych w ogrodach botanicznych)
Do instytucji paramuzealnych zaliczane są również jednostki, które prowadzą działalność typu muzealnego, lecz działają bez uzgodnionego z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego statutu bądź regulaminu. Odwiedziło je w ub. roku 4,9 mln osób (3,3 mln w 2020 r.). Największą popularnością cieszyły się placówki w województwach: dolnośląskim, mazowieckim, małopolskim (odpowiednio: 0,9 mln, 0,8 mln i 0,6 mln).
Wydatki publiczne, tj. wydatki z budżetu państwa i samorządu terytorialnego na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (pomniejszone o dotacje i subwencje z budżetu państwa dla samorządów i o transfery pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego) w 2021 r. zwiększyły się w porównaniu z rokiem poprzednim o 5,1% i wyniosły 12 274,4 mln zł, co w odniesieniu do PKB stanowiło 0,51% (w roku poprzednim – 11 679,8 mln zł i 0,50%). Same tylko wydatki z budżetu państwa wyniosły 2 925,4 mln zł. Największą część wydatków z budżetu państwa na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w 2021 r. przeznaczono na inwestycje i funkcjonowanie muzeów (29,6%).
Z budżetów samorządowych najwięcej wydano na działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic – 30,1% oraz bibliotek – 18,3%, a także funkcjonowanie muzeów – 12,8% i teatrów – 10,2% (w roku poprzednim odpowiednio: 30,3%, 18,4%, 13,4% oraz 10,5%).
W polskich muzeach pracowało w 2021 r. 16,5 tys. osób, z czego 6,8 tys. to pracownicy merytoryczni (w 2020 r. muzea zatrudniały 16,2 tys. osób, w tym 6,8 tys. pracowników merytorycznych). Spośród ogółu zatrudnionych w 2021 r. 98% osób pracowało w muzeach sektora publicznego (wskaźnik utrzymał się na tym samym poziomie w stosunku do roku poprzedniego).
Muzea w 2021 r. posiadały łącznie 20,1 mln sztuk muzealiów (w 2020 roku było ich 19,4 mln). Przechowywały też 1,4 mln obiektów w depozytach. Największą grupę stanowiły obiekty z kategorii archeologia, sztuka, historia oraz te, które nie mogły zostać przyporządkowane do żadnej kategorii. Prawie 38 tys. obiektów zostało poddanych konserwacji pełnej, 18,1 tys. – częściowej, a 230,1 tys. – zachowawczej (dla 2020 r. wartości te wynosiły odpowiednio: 28,5 tys., 15,9 tys. i 222,4 tys.). Poza tym w 2021 r. w muzeach zdigitalizowano 330,3 tys. obiektów (w porównaniu z 324,0 tys. obiektów zdigitalizowanych w roku poprzednim). Na 3,9 mln zdigitalizowanych obiektów zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2021 r., 24% było udostępnianych w katalogach cyfrowych (w 2020 r. wartości te wynosiły odpowiednio: 3 ,7 mln obiektów i 21%).
Muzea zaprezentowały w ub. roku 2 529 wystaw stałych i zorganizowały 3 569 wystaw czasowych w kraju oraz 63 za granicą (głównie w Niemczech, Czechach oraz we Włoszech). Muzealne mury odwiedziło tym czasie 25,3 mln osób, z czego 160,5 tys. osób w trakcie „Nocy Muzeów”. Analogiczne wartości dla 2020 r. wynosiły odpowiednio: 2 445 wystaw stałych, 3 000 wystaw czasowych w kraju i 52 za granicą, a dla 2019 r.: 2 677, 4 996 i 132. Widać wyraźnie, że aktywność muzealna osiągnęła poziom wyższy niż w 2020 r., ale niższy niż w roku 2019 r. Autorzy raportu podkreślają, że muzea z większą rezerwą podchodzą do planowania kosztochłonnych działań w sytuacji niepewności epidemiologicznej.
W zorganizowanych grupach wizytę odbyło 14,9% odwiedzających, a 40,4% wszystkich wizyt odbyło się w ramach wejść bezpłatnych (analogiczne dane dla 2020 roku wynosiły odpowiednio: 8,8% i 44%). W porównaniu do 2020 r. (kiedy frekwencja wyniosła 16,6 mln) muzea odnotowały ponad 50% wzrost ogólnej frekwencji, ale wartość z 2021 r. stanowi zaledwie 63% tej z 2019 roku (40,2 mln). Ponad połowa zwiedzających muzea w 2021 r. wybrała muzea sztuki i historyczne. Największą liczbę odwiedzających przyciągnęły muzea z województwa mazowieckiego (40%). W następnej kolejności były to instytucje z województwa małopolskiego (21%) oraz pomorskiego (9%).
Oczywiście działalność muzeów w 2021 roku nie ograniczała się tylko do wystaw. Wydały one 1 023 tytuły książek w formie drukowanej, 398 dostępnych przez Internet oraz 128 tytułów czasopism w formie drukowanej, a 83 tytuły czasopism były dostępne przez Internet. W 2020 roku wartości te wyniosły odpowiednio: 957 tytułów książek drukowanych, 358 dostępnych przez Internet, 166 tytułów czasopism drukowanych, 137 tytułów czasopism dostępnych przez Internet.
Ze względu na pandemię COVID-19 coraz więcej działań realizowanych przez muzea przeniosło się do sieci. Udostępniły łącznie 502 wystawy wirtualne (które obejrzało 1,2 mln osób) oraz 7,2 tys. wydarzeń upowszechniających (w których wzięło udział 3,9 mln osób). Strony internetowe prowadzone przez muzea odwiedziło 37,6 mln osób (rozumianych jako unikalni użytkownicy).
