Już jest! Muzeum Stanisława Wyspiańskiego – nowy oddział Muzeum Narodowego w Krakowie – zostało otwarte w budynku dawnego spichlerza przy Placu Sikorskiego 6. Wielbiciele spuścizny artystycznej najwybitniejszego malarza, dramatopisarza i reformatora teatru polskiego modernizmu mogą tam zobaczyć 200 dzieł głównie plastycznych.
MNK posiada największą i najcenniejszą kolekcję dzieł Wyspiańskiego w tym obrazy, szkice, projekty oraz wyroby rzemiosła artystycznego wykonane według jego wzorów. Ten wspaniały zbiór, liczący przeszło 1100 obiektów, dopełniają pamiątki osobiste, księgozbiór prywatny artysty oraz archiwalia – rękopisy i fotografie. Spuścizna artysty w większości została podarowana lub zakupiona do zbiorów wkrótce po jego śmierci w listopadzie 1907 roku. Ówczesna dyrekcja MNK już wtedy planowała stworzyć oddział im. Stanisława Wyspiańskiego, by „pamięć zmarłego najpiękniej uczcić, a zarazem duchową jego spuściznę otoczyć opieką i zabezpieczyć dla potomnych pokoleń” – pisał „Czas”.
„Współczesne docenienie Stanisława Wyspiańskiego nie powinno polegać na jego przesadnej aktualizacji, w tym wpisywaniu jego dzieła w paradygmat XX-wiecznej awangardy czy emancypacyjnej transgresji. Ważniejsze jest, abyśmy dzieła artysty uznali za wyjątkowy przykład ponadczasowych wartości kultury polskiej, które świadczą o uniwersalizmie naszego dziedzictwa i sile jego wyrazu, tak istotnych chociażby w obecnej debacie o narodowej podmiotowości, znaczeniu religijności, definicji wolności czy fundamentów kultury europejskiej. Wyspiański to głos na tyle znaczący, że aby został zaakceptowany, musiałby zmienić się obowiązujący dziś kanon historii sztuki. Dopiero wtedy ten inny i odrębny głos „z prowincji” mógłby znaleźć w nim adekwatne miejsce, jako jeden z najważniejszych artystów europejskich przełomu XIX i XX wieku” – pisze w katalogu do wystawy Dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski.
Muzeum Stanisława Wyspiańskiego mieści się w budynku dawnego spichlerza, wzniesionym w XVIII wieku poza murami ówczesnego miasta, na terenie największej i najstarszej jurydyki krakowskiej zwanej Garbary (lub Piasek). Zabytkowy budynek z biegiem lat pełnił różne funkcje, m.in. fabryki, sklepu oraz siedziby Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej. Po 1945 roku został przejęty przez MNK, stając się na wiele lat magazynem dzieł sztuki, a w latach 2013–2021, Ośrodkiem Kultury Europejskiej „Europeum”.
Na parterze w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego można zobaczyć autoportrety Wyspiańskiego uzupełnione o wizerunki najbliższej rodziny: żony i dzieci, a także portrety przyjaciół, mecenasów oraz bliskich znajomych. Uzupełnieniem tej części wystawy są przedstawienia miejsc, w których Stanisław Wyspiański żył i tworzył: widoki pracowni krakowskich i paryskich, pejzaże rozpościerające się za oknem mieszkania przy ulicy Krowoderskiej w Krakowie, widoki ulic rodzinnego miasta i krajobrazy podkrakowskich miejscowości, do których jeździł wraz z najbliższymi.
Na pierwszym piętrze prezentowane są dzieła Stanisława Wyspiańskiego poruszające trzy najważniejsze wątki w jego twórczości, stąd jej części zatytułowano: „Żywioły”, „Wawel – dramat królów” i „Apollo-Chrystus”. Wokół nich zbudowana została opowieść o artyście, który w swej twórczości w nowatorski sposób podejmował problematykę narodową i religijną, odnosił się do pamięci i historii, inspirował antykiem oraz średniowieczem. Najwybitniejsze prace Wyspiańskiego – między innymi projekt witraża Bóg Ojciec do zachodniego okna kościoła Franciszkanów w Krakowie i pastelowe projekty do dekoracji malarskiej tej świątyni, projekty witraży do katedry na Wawelu, propozycje dekoracji, mebli i tkanin do gmachu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego i sali Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, model Akropolis – prezentują ciekawą formę artystyczną i wskazują na wielostronność twórczości artysty: od malarstwa przez sztukę stosowaną po architekturę.
W podziemiu budynku, w sali „Księgi moje”, pokazywany jest księgozbiór Wyspiańskiego z jego odręcznymi notatkami oraz pierwodruki wydań dramatów i utworów innych autorów, do których twórca wykonał okładki i ilustracje. Można tam też skorzystać z udostępnionego online katalogu zgromadzonych w MNK dzieł artysty. Obok, w drugiej sali o nazwie „Metamorfozy”, widzowie zapoznają się z twórczością teatralną: plakatami do sztuk Wyspiańskiego, wybranymi zdjęciami i fragmentami filmów z najsłynniejszych inscenizacji oraz ekranizacji dzieł literackich twórcy.
Scenariusz i aranżacja wystawy są uwarunkowane zaleceniami konserwatorskimi oraz możliwościami adaptacyjnymi zabytkowego spichlerza. Pastelowe obrazy na papierze – technika charakterystyczna dla Wyspiańskiego – poza szczególną wrażliwością na różnego rodzaju czynniki, takie jak mikroklimat i zanieczyszczenia, są zaliczane do obiektów w dużym stopniu narażonych także na działanie światła. Sprzyja ono degradacji papieru, objawiającej się spadkiem wytrzymałości mechanicznej i przebarwieniami, oraz jest odpowiedzialne za blaknięcie wielu barwników. W celu zapewnienia bezpieczeństwa zbiorów przygotowanie stałej wystawy wymagało dostosowania warunków do najbardziej wrażliwych obiektów, a co za tym idzie – dobrania natężenia światła i czasu ekspozycji adekwatnych do reakcji materiałów użytych przez artystę. Z tych powodów wystawa będzie miała dwie odsłony zmieniane cyklicznie co rok. Ponadto krótszy, w porównaniu z innymi oddziałami Muzeum Narodowego w Krakowie, będzie czas jej udostępniania zwiedzającym w ciągu tygodnia.
