Tegoroczne obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką rozpoczęła sesja pn. „Na ratunek – w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej”, która odbyła się 23 marca w Muzeum Niepodległości w Warszawie. Była to sesja inaugurująca cykl debat pt. „Sympozjum Sprawiedliwych” – wspólnej inicjatywy Muzeum Polaków Ratujących Żydów oraz Muzeum Niepodległości w Warszawie.
„Sympozjum Sprawiedliwych” będzie poświęcone historii i kulturze pamięci związanej z losami Żydów pod okupacją niemiecką na terenach należących przed 1939 r. do Rzeczypospolitej Polskiej oraz działalności Polaków, którzy w tych okolicznościach nieśli pomoc Żydom – indywidualnie, grupowo, bądź poprzez struktury Rządu RP działającego na emigracji oraz poprzez struktury Polskiego Państwa Podziemnego.
Tematem sesji „Na ratunek – w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej” była działalność dyplomacji polskiej
oraz instytucji rządu RP na uchodźstwie, które podczas II wojny światowej organizowały pomoc Żydom.
Jednym z najważniejszych ośrodków tej działalności było Poselstwo RP w Bernie, kierowane wówczas
przez Aleksandra Ładosia.
Wykład wprowadzający w ramach Sympozjum wygłosił dr Jakub Kumoch, politolog, dyplomata, ambasador RP w Turcji, były ambasador RP w Szwajcarii. Komentarze – w charakterze pierwszych głosów w debacie – wygłosili: dr Danuta Drywa, historyk muzealnik, badacz działalności Grupy Ładosia, pracownik naukowy Muzeum Stutthof w Sztutowie; prof. dr hab. Antoni Kamiński, socjolog, politolog, pracownik naukowy Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk; dr Mateusz Szpytma, historyk, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej, współtwórca Muzeum Polaków Ratujących Żydów. W sesji inauguracyjnej, w imieniu Zarządu Województwa Podkarpackiego,
uczestniczyła Pani Anna Huk, Członek Zarządu Województwa Podkarpackiego.
Grupa Ładosia
Aleksander Ładoś, jako poseł RP w Szwajcarii, kierował nieformalną grupą, składającą się z polskich dyplomatów w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich, która współdziałała w celu ratowania m. in. europejskich Żydów. W skład tej grupy, dzisiaj nazywanej Grupą Ładosia lub Grupą Berneńską, wchodzili: ambasador RP Aleksander Ładoś, jego zastępca Stefan Ryniewicz, konsul Konstanty Rokicki, dyplomata Juliusz Kuehl oraz przedstawiciele organizacji żydowskich: Abraham Silberschein i Chaim Eiss.
Członkowie tej grupy nielegalnie kupowali, sporządzali oraz dostarczali osobom zagrożonym zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej – Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru. Te dokumenty miały na celu chronić ich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Poza tym, placówka w Bernie starała się informować świat o dokonującej się w okupowanej Polsce Zagładzie Żydów oraz była jednym z głównych punktów organizowania międzynarodowej pomocy dla ludności na okupowanych terenach.
Grupa Berneńska była świadomie wybranym narzędziem i jednym z najistotniejszych elementów działań ratunkowych, pomocowych i informacyjnych prowadzonych przez Rząd RP na Uchodźstwie. Rok 2021 został uchwałą Sejmu RP ustanowiony Rokiem Grupy Ładosia.
„Sympozjum Sprawiedliwych” jest pierwszym przedsięwzięciem Muzeum Polaków Ratujących Żydów,
związanym z obchodami Roku Grupy Ładosia, podjętym wspólnie z Muzeum Niepodległości w Warszawie.
