Muzeum Oręża Polskiego i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie organizują 13 grudnia o godz. 18.00 w siedzibie Muzeum Oręża Polskiego przy ul. Armii Krajowej 13 w Kołobrzegu spotkanie pn. ‘’Przystanek Historia”, poświęcone upamiętnieniu ofiar stanu wojennego w Polsce.
Gościem spotkania będzie prof. Nikołaj Iwanow, który poruszy temat wprowadzenia stanu wojennego z perspektywy prowadzonej polityki władz ZSRR wobec Polski.
Prof. Nikołaj Iwanow to były radziecki dysydent, w latach 1989-2004 był redaktorem Radia Wolna Europa – Radio Swoboda w Monachium i Pradze. Pracował w redakcjach białoruskiej i północno-kaukaskiej. Jest autorem ponad stu prac naukowych i setek publikacji wydanych w Polsce, Rosji, na Białorusi, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Finlandii, Izraelu i na Ukrainie. Autor „Odezwy Komitetu założycielskiego wolnych związków zawodowych w ZSSR” na I Zjazd „Solidarności”, która doprowadziła do powstania słynnego dokumentu „Solidarności” – „Do Ludzi Pracy Europy Wschodniej”. W latach 1981 – 1989 jedyny obywatel sowiecki – aktywny działacz podziemnej „Solidarności”, autor dziesiątków artykułów w wydawnictwach drugiego obiegu. Pod pseudonimem „Polak zza Buga” publikował również w paryskiej „Kulturze”. Honorowy członek „Związku Polaków Białorusi”. Założyciel wrocławskiego oddziału „Wspólnoty Polskiej” oraz jego wiceprezes przez 2 kadencje. Od roku 2009 przewodniczący zarządu Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą”. Odznaczony Medalem „Solidarności” i „Krzyżem oficerskim orderu zasługi RP”. Obecnie pracuje na Uniwersytecie Opolskim.
Krótki rys historyczny stanu wojennego
Trwający od sierpnia 1980 do grudnia 1981 roku tzw. Karnawał Solidarności sprawił, że Polacy po raz pierwszy po II wojnie światowej poczuli się częściowo wolni. Latem 1980 roku doszło do serii protestów robotniczych, w czasie których władze nie zdecydowały się do zastosowania rozwiązań siłowych. Wybrano „mniejsze zło” czyli zgodę na utworzenie niezależnych związków zawodowych.
W dniach 5–10 września oraz 26 września – 7 października odbył się I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. Delegaci wystosowali „Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej”. Przywódca ZSRS Leonid Breżniew powiedział na posiedzeniu Biura Politycznego KC KPZR: „To niebezpieczny i prowokacyjny dokument. Słów w nim niewiele, lecz wszystkie biją w jeden punkt. Jego autorzy chcieliby posiać zamęt w krajach socjalistycznych, zdopingować grupki różnego rodzaju odszczepieńców”. Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęły się w sumie już w momencie powstania Solidarności. Pierwsze listy osób wytypowanych do internowania powstały już w październiku 1980 roku.
13 grudnia 1981 roku Rada Państwa uchwaliła w nocy dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Jedynym jej członkiem, który odmówił podpisania dekretu był Ryszard Reiff ze Stowarzyszenia PAX. Władzę w kraju przejęła nielegalnie Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), na czele z I sekretarzem KC PZPR Wojciechem Jaruzelskim.
Wprowadzono ograniczenia w prawach i swobodach obywatelskich, m.in. w godz. 22.00 – 6.00 obowiązywała w całym kraju godzina milicyjna, wprowadzono cenzurę korespondencji, zmilitaryzowano 129 zakładów pracy, ograniczono możliwości przemieszczania się po kraju, zamknięto granice zewnętrzne, rozwiązano, zdelegalizowano lub zawieszono większość organizacji społecznych na czele z NSZZ Solidarność. Internowanie – na podstawie decyzji administracyjnych komendantów wojewódzkich Milicji Obywatelskiej, a nie wyroków sądów zastosowano wobec blisko 10 tysięcy osób, w tym kierownictwa Solidarności. Na przełomie 1982 i 1983 roku władze zastosowały też „inteligentną formę internowania”, czyli kierowanie działaczy opozycji do wojska pod pozorem ćwiczeń. Tej formie represji poddano ponad 1700 osób.
Już 14 grudnia 1981 roku w wielu zakładach pracy rozpoczęły się strajki okupacyjne oraz akcje protestacyjne. Według niepełnych danych MSW w grudniu 1981 r. zorganizowano strajki i protesty w 199 zakładach pracy. Ostatni z nich – w kopalni węgla kamiennego „Piast” – zakończył się 28 grudnia.
16 grudnia, w czasie ataku ZOMO na kopalnię „Wujek”, zostało zastrzelonych 9 górników a 21 odniosło rany. Siły, użyte podczas trwania stanu wojennego to 70 tys. żołnierzy LWP, 30 tys. Milicjantów, 1750 czołgów, 1900 wozów bojowych i opancerzonych. Symbolem brutalności władzy w okresie stanu wojennego stały się działania Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Była to formacja milicyjna przeznaczona do tłumienia demonstracji ulicznych i strajków. ZOMO używali pałek, gazów łzawiących, petard, armatek wodnych, a w niektórych przypadkach również broni palnej.
Stan wojenny trwał 586 dni – od 13 grudnia 1981 r. do 22 lipca 1983 r. (31 grudnia 1982 r. został zawieszony). Dzięki rozwiązaniom siłowym pozwolił komunistom w Polsce utrzymać się przy pełni władzy niemal do końca dekady. Pogłębił katastrofalną sytuację ekonomiczną w kraju, większość produktów dostępnych była na kartki i talony. Władze PRL były izolowane na arenie międzynarodowej. 23 grudnia 1981 roku Stany Zjednoczone nałożyły sankcje ekonomiczne na PRL. Z ojczyzny przez całą dekadę lat osiemdziesiątych wyjechało ok. 1,3 mln osób, częstokroć bardzo wartościowych, jak artyści, pisarze, uczeni. Nadal w niewyjaśnionych okolicznościach z rąk tzw. „nieznanych sprawców” ginęli przeciwnicy reżimu.
Wszystko to sprawiło, że pod koniec lat osiemdziesiątych władze zmuszone zostały do rozmów z częścią opozycji.
Magdalena Chmielewska