Od 10 listopada w przestronnym, zabytkowym wnętrzu hali F udostępnione zostaną dla zwiedzających historyczne wagony tramwajowe z kolekcji Muzeum Inżynierii Miejskiej oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. Na szczególną uwagę wśród nich zasługuje wagon silnikowy typu C – pierwszy polski tramwaj.
Wystawa „Tramwaje na Wawrzyńca” prezentowana jest w historycznej, liczącej ponad 100 lat pierwszej zajezdni krakowskiego tramwaju normalnotorowego. Warto więc zwrócić uwagę na samo miejsce prezentacji, stanowiące wspaniałą naturalną scenerię dla tej ekspozycji*.
Czy zabytek techniki może być symbolem polskiej myśli technicznej i odbudowy kraju po odzyskaniu niepodległości? Oczywiście tak, bo zabytki techniki wspaniale opowiadają historię, a inżynieryjne sukcesy często stanowią przełom, wyznaczający nowy kierunek rozwoju. Zwłaszcza, jeśli mają tak fascynującą historię jak tramwajowy wagon silnikowy typu C numer 260.
Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości kraj był zrujnowany. Taki był też stan komunikacji publicznej w stolicy. Spowodowane to było rabunkową, a często dewastacyjną polityką zaborców. Tymczasem rozbudowywano linie tramwajowe i bardzo szybko potrzebny był nowy tabor. Warszawskie przedsiębiorstwo Tramwaje Miejskie złożyło więc w 1925 roku w firmie Lilpop, Rau i Loewenstein zamówienie na 30 tramwajowych wagonów silnikowych. Fabryka była polska i zaledwie kilka lat wcześniej udało się w niej przywrócić pracę części maszyn, co pozwoliło na uruchomienie produkcji. To było jedno z pierwszych wielkich zamówień. Symboliczne, bo oto polski przemysł podnosił się z ruiny i rozwijał skrzydła.
Tramwajowe wagony typu C jeździły w Warszawie jeszcze do 1956 roku. Do naszych czasów przetrwały niestety tylko dwa z nich. Dziś są nie tylko zabytkami, ale i unikatami. Jeden z nich jest w zbiorach Muzeum Inżynierii Miejskiej. Ze względu na zły stan techniczny jego konserwacja wymagała ogromnych nakładów finansowych. Udało się ją wykonać w ramach projektu unijnego*. Było to największe i najdroższe dotychczasowe przedsięwzięcie konserwatorskie w dziejach muzeum. Wagon C niedawno powrócił z konserwacji i jest obecnie perłą kolekcji Muzeum. To pierwsza okazja dla zwiedzających by go podziwiać.
wagon C przed konserwacją 
wagon C po konserwacji
Wśród innych zabytkowych obiektów najcenniejsze to:
- wagon silnikowy SN4 z 1910 roku, sprowadzony do Krakowa w 1941 roku z Eberswalde (Niemcy), gdzie zlikwidowano komunikację tramwajową. Jest to jedyny zachowany pojazd tego typu.
- wagon doczepny PN3 z 1909 roku, jeden z 20 sprowadzonych do Krakowa w 1941 roku z Norymbergi
- wagon silnikowy Ring z 1930 roku, pochodzący z Gdańska, jeden z 2 zachowanych egzemplarzy
- wagon silnikowy SN2 z 1938 roku, jedyny zachowany egzemplarz ostatniego typu wagonów tramwajowych dostarczonych do Krakowa przed wybuchem II wojny światowej.
***
Wystawa „TRAMWAJE NA WAWRZYŃCA”
Muzeum Inżynierii Miejskiej
Kraków, ul. Św. Wawrzyńca 15
Czynna wtorek-niedziela w godz.: 11:00-18:00
* Rozwój sieci tramwajowej polegający na uzupełnieniu linii wąskotorowych liniami normalnotorowymi wymusił rozbudowę zajezdni. Nowe hale, o drewnianych konstrukcjach, wypełnionych cegłą wzniesiono po obu stronach ul. Św. Wawrzyńca. Stylistycznie nawiązywały one do pierwszej budowli kompleksu jaką była zajezdni tramwaju konnego. Stojącemu na wprost hali tramwaju normalnotorowego, niewielkiemu budynkowi dyspozytorni nadano nieregularny kształt, co pozwoliło wpisać go w układ torowy. Hala tramwaju normalnotorowego była przedostatnim etapem budowy kompleksu zajezdni przy ul. Św. Wawrzyńca, powstałym po wybudowaniu w tym miejscu: zajezdni tramwaju konnego (wg. proj. H. Gérona, 1882 r.) – charakterystycznego ze względu na użycie technologii muru pruskiego, któremu towarzyszyły stajnie oraz okazałej zajezdni tramwaju elektrycznego wąskotorowego, powstałego w 1900 r. wg. projektu Karola Knausa. Spod ręki tegoż pochodzą również tak znane krakowskie budowle jak gmach Poczty Głównej czy Towarzystwa „Sokół”.
Domknięciem architektonicznym i funkcjonalnym kompleksu było dodanie zajezdni autobusowej i budowa w 1928 r. wg. projektu firmy Eugeniusza Ronke i S-ka budynku garażu z myjnią i warsztatem, który stanął przy ul. Gazowej.
** Konserwacja zabytkowego wagonu C została wykonana w ramach projektu
pn. „Rewaloryzacja zabytkowej siedziby Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie na potrzeby nowoczesnego muzeum nauki i techniki”, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach działania 8.1 oś priorytetowa VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020. Pierwszym etapem projektu była przebudowa i modernizacja siedziby Muzeum przy ul. św. Wawrzyńca, drugim konserwacja wybranych, cennych zabytków (w tym właśnie wagonu C), a trzecim będzie otwarcie nowej wystawy stałej (planowane za rok).
- Wartość prac konserwatorskich samego Wagonu C wyniosła 1 839 612,66 zł.
- Inwentaryzacja i program konserwatorski: Janusz Grzelak
- Prace konserwatorskie: POLMAT – zespół pod kier. Artura Matkowskiego
- Nadzór konserwatorski: dr Maria Gąsior
- Autorzy badań specjalistycznych: Agnieszka Fejzer, dr Maria Gąsior, dr Marek Weselski
- Współpraca ekspercka, konsultacje: Dariusz Walczak
- Autor opinii rzeczoznawczej: dr inż. Zbigniew Banachowicz
- Nadzór po stronie Muzeum: Szymon Czyżyk, Adam Kowalski, Piotr Leszczyński, Piotr Żabicki
