Był pierwszym powojennym wojewódzkim konserwatorem zabytków. Opracował ich rejestr, z którego specjaliści korzystają do dziś. Utworzył także specjalistyczne pracownie konserwatorskie i kształcił następców, których kolejne pokolenia wciąż przywracają blask naszemu miastu. Profesor Jan Borowski został uhonorowany pamiątkową tablicą. Jej uroczyste odsłonięcie odbyło się czwartek, 14 września przy ul. Długiej 45.
– W języku polskim jest pojęcie „człowiek-instytucja”. To osoba, która poprzez wiedzę i cechy wpływa na swoje otoczenie, tworzy struktury i standardy. To pojęcie uosabia profesora Jana Borowskiego. Rejestr zabytków stworzony przez niego, gdy piastował urząd wojewódzkiego konserwatora, ze zmianami wykorzystywany jest do dziś. Janowi Borowskiemu drugie życie zawdzięcza kilkadziesiąt zabytkowych budynków – mówił podczas uroczystości Piotr Borawski, zastępca prezydenta Gdańska ds. przedsiębiorczości i ochrony klimatu. – Upamiętnienie zasług wybitnego architekta i konserwatora, związanego z Gdańskiem i Wilnem w tym roku jest nieprzypadkowe. W tym roku mija 25 lat od nawiązania współpracy pomiędzy naszymi miastami, zaś Wilno świętuje swoje 700-lecie.
To 31. tablica upamiętniająca wybitne gdańszczanki i gdańszczan.
– Blisko 60 lat od śmierci Jana Borowskiego, dzięki tej tablicy, o zasługach tego wybitnego gdańszczanina będzie mógł dowiedzieć się każdy, kto będzie przechodził w pobliżu kamienicy przy ul. Długiej 45. My współcześni, którzy nie mogliśmy go spotkać, reprezentujemy przecież kolejne pokolenia, honorujemy osobę Jana Borowskiego i jego dokonania – mówiła Agnieszka Owczarczak, Przewodnicząca Rady Miasta.
Kim był i co zawdzięczamy Jan Borowskiemu (1890-1966)
Z inicjatywą upamiętnienia prof. Jana Borowskiego wystąpiły Oddział Pomorski Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej oraz Oddział Gdański Towarzystwa Miłośników Sztuki.
– Cztery lata temu, miałam przyjemność uczestniczyć w konferencji zorganizowanej przez Muzeum Gdańska, gdzie m.in. miał wykład prof. Marcin Gawlicki. Profesor, mówiąc o odbudowie Gdańska po II wojnie światowej, wyraził ubolewanie, że tak zasłużony dla Gdańska architekt, pierwszy po II wojnie wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku nie doczekał się żadnego upamiętnienia. Uznałam, że to mój obowiązek wobec tej krainy, z którą przed II wojną światową tak silnie związany był Jan Borowski. – mówiła Bożena Kisiel, prezeska Oddziału Pomorskiego Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. – Rozważałam jak to zrobić. Może nazwa ulicy?! Nie. Na ogół przy tabliczkach z nazwami ulic w Gdańsku nie ma informacji o tym, kim była ta osoba. Zdecydowałam się więc na tablicę pamięci. Po konsultacjach wybór padł na Dom Schumannów, tuż obok Ratusza Głównego Miasta, który odbudowano dzięki prof. Borowskiemu.
W uroczystości wzięli udział także Jarosław Kowalczuk, wiceprezes Zarządu PTTK Oddział im. dr. Jerzego Szukalskiego w Gdańsku, Janusz Marszalec, zastępca dyrektora Muzeum Gdańska.
– Profesor Jan Borowski należy do tych osób w Gdańsku, o których nie wolno zapomnieć. My muzealnicy jesteśmy mu szczególnie wdzięczni za odbudowę Ratusza Głównego Miasta, w którym dziś nasze Muzeum ma swoją siedzibę – mówił Janusz Marszalec, zastępca dyrektora Muzeum Gdańska. – Dziś bez tego budynku nie sposób sobie wyobrazić historyczne Główne Miasto, zaś poprzez eksponaty i wystrój w nim zgromadzone i prezentowane, opowieści o naszej przeszłości i tożsamości. Chcąc przypomnieć dokonania profesora oraz dziesiątek tysięcy osób, które odbudowały po wojnie nasze miasto, w Zespole Przedbramia przygotowaliśmy wystawę „Gdańsk piękniejszy niż kiedykolwiek”.
Od Petersburga do Warszawy
Jan Borowski urodził się w 1890 roku w Petersburgu, stolicy carskiej Rosji, jako syn podpułkownika rosyjskiej Marynarki Wojennej i inżyniera-mechanika budowy silników okrętowych Grzegorza oraz Jadwigi z Szymanowskich. W tym mieście, w 1907 roku ukończył szkołę realną w Petersburgu, w 1917 studia w Dziale Architektury Instytutu Inżynierów Cywilnych. Po studiach pracował w zakładach amunicyjnych (jako kierownik biura architektonicznego) w Nikołajewie (gubernia chersońska) i w szkole technicznej. W Rosji pozostał do 1919 roku, następnie przybył do II Rzeczpospolitej. Od 1920 roku w Starachowicach projektował warsztaty dla fabryki amunicji i osiedla urzędniczo-robotnicze. Do Warszawy przeprowadził się w 1924 roku, gdzie założył własną pracownię architektoniczną.
Zasługi Jana Borowskiego dla ziemi wileńskiej
Okres wileński w działalności Jana Borowskiego rozpoczął się w 1925 roku. Wykładał na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Od 1927 roku równolegle wykładał na Państwowej Szkole Technicznej w Wilnie, gdzie pracował do 1 VI 1945. W tym czasie zaprojektował wiele kościołów na Wileńszczyźnie, szkół, pomników, prowadził prace konserwatorskie między innymi w kościele św. Kazimierza i w Ostrej Bramie w Wilnie, w zamkach w Wilnie, Trokach i Krewie. Od roku 1934 powierzono mu adaptację i rekonstrukcję obiektów w Zułowie, majątku Józefa Piłsudskiego, z przeznaczeniem na Muzeum Pamięci Narodowej. W lipcu 1945 wyjechał z Wilna do Torunia.
Przez Warszawę i Wrocław do Gdańska. Działalność konserwatorska i dydaktyczna
Początkowo, od 16 VIII 1945 roku, prof. Borowski pracował w Warszawie jako konserwator w Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury. Następnie w sierpniu do połowy września oceniał zniszczenia zabytków Wrocławia. Po przybyciu do Gdańska, od 15 X 1945, podjął pracę na Politechnice Gdańskiej. Prowadził wykłady z historii architektury, od 1953 roku z konserwacji zabytków. Podobnie jak w Wilnie związał się z kolejną uczelnią. Od 1950 wykładał historię architektury w gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie
Akademia Sztuk Pięknych). Karierę jako konserwator zabyktów rozpoczął w marcu 1946 roku. Urząd piastował rezygnacji pod koniec kwietnia 1951 roku. Tym samym Jan Borowski stał się pierwszym po II wojnie światowej wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku.
Jako najwyższy urzędnik odpowiedzialny za nadzór nad zniszczonymi przez Sowietów w marcu 1945 roku zabytkach, Borowski stanął przed trudnym zadaniem. Z jednej strony należało zdiagnozować stan zabytków nieruchomych. Z drugiej odzyskać dziedzictwo ruchome, które Niemcy ukryli w rozproszeniu w obawie przed nalotami alianckimi i tuż przed zakończeniem wojny – przed Rosjanami.
To właśnie w tym celu profesor Borowski opracował pierwszy powojenny rejestr zabytków Gdańska i województwa przewidzianych do ochrony. To zadanie było tym bardziej palące, że decyzja o odbudowie Gdańska w kształcie i walorach historycznych, zapadła stosunkowo szybko i poprzedziła analogiczne decyzje, np. względem Warszawy. W celu rewaloryzacji zabytków w latach 1947–1950 powołał wyspecjalizowane pracownie konserwatorskie, które następni stały się zalążkiem późniejszego gdański oddziału Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków.
Profesor Borowski była aktywny na polu rewaloryzacji poszczególnych zabytków Gdańska, zwłaszcza tych najważniejszych. Opracował autorskie projekty architektoniczne i prowadził nadzór nad odbudową oraz pracami konserwatorskimi w Gdańsku, w tym między innymi kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (odbudowa sklepień i dachów), Ratusza Głównego Miasta (odbudowa bryły i projekt hełmu), Kaplicy Królewskiej (odbudowa po zniszczeniach), kościoła św. Elżbiety (projekt konserwacji i odbudowy), Bramy Zielonej (projekt odbudowy), Wielkiej Zbrojowni (projekt odbudowy na potrzeby muzeum miejskiego).
Po odejściu ze stanowiska wojewódzkiego konserwatora zabytków w 1955 roku zakładał gdańskiego oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Odznaczony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia PRL, odznaką „Za zasługi dla Gdańska”.
Upamiętniają ważne miejsca i osoby
Tablice pamiątkowe to projekt realizowany przez miasto. Założeniem inicjatywy jest umieszczanie w przestrzeni Gdańska spójnych wizualnie oznaczeń w celu upowszechniania wśród mieszkańców i turystów wiedzy o miejscach związanych z wydarzeniami i osobami ważnymi dla historii kraju i regionu. System tablic pamiątkowych zainicjowany został w czerwcu 2018 roku. Tablica Jana Borowskiego jest 31. z cyklu.
Biogram Jana Borowskiego za gedanopedia.pl
fot. www.gdansk.pl/ G. Mehring
Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska