W środę, 19 kwietnia 2023 r. przypadnie 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim – największego zbrojnego zrywu Żydów i Żydówek podczas II wojny światowej, a zarazem pierwszego powstania miejskiego w okupowanej Europie. Upamiętniając te wydarzenia i podtrzymując żywą pamięć o uczestnikach i uczestniczkach powstania – już po raz jedenasty – Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN organizuje akcję społeczno-edukacyjną Żonkile. W tym roku wyjątkową, bo przypadającą w 80 lat od wybuchu powstania i tym samym wpisującą się w całoroczny program obchodów organizowanych przez Muzeum POLIN. Poszukiwani są wolontariusze i wolontariuszki do współpracy przy jej organizacji – nabór trwa do 13 lutego br.
W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim Muzeum POLIN zaprasza do udziału w jedenastej edycji akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile:
– Zapraszamy wolontariuszy indywidualnych i uczniów warszawskich szkół do udziału w wolontariacie podczas akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile. 19 kwietnia 2023 r. Waszym zadaniem będzie informowanie przechodniów o wydarzeniach sprzed 80 lat i wręczanie im papierowych żonkili – symbolu pamięci o powstaniu w getcie warszawskim. W roku 2023 pragniemy rozdać 450 tysięcy papierowych kwiatów. To symboliczna liczba Żydówek i Żydów, którzy byli zamknięci w getcie warszawskim tuż przed Wielką Akcją likwidacyjną w lipcu 1942 r. – mówi Zofia Bojańczyk z Muzeum POLIN, kierowniczka tegorocznej akcji Żonkile. I dodaje:
– Szczególnie serdecznie zapraszamy Was po przerwie spowodowanej pandemią, gdy działaliśmy w okrojonym formacie. W tym roku wracamy już na dobre i z wytęsknieniem czekamy na Was z ciekawym programem i spotkaniami stacjonarnymi.
Wydarzenie poprzedzone będzie warsztatami komunikacyjnymi oraz wykładami i spacerami edukacyjnymi dotyczącymi historii polskich Żydów oraz wojennej historii Warszawy. Wolontariusze i wolontariuszki zyskają również niecodzienną okazję do wysłuchania świadectw historii oraz wzięcia udziału w akcji społecznej, która na dobre wpisała się w tradycję warszawskich wydarzeń, zrzeszając w ubiegłych latach jednorazowo między 2500 a 3000 wolontariuszy (szkolnych i indywidualnych) na ulicach Warszawy. Muzeum zapewnia porozumienie wolontariackie i zaświadczenie potwierdzające uczestnictwo w wolontariacie.
Jak zostać wolontariuszem / wolontariuszką?
Aby zgłosić się do akcji, wystarczy wypełnić formularz zgłoszeniowy dostępny na stronie polin.pl i wskazać w nim dogodną datę spotkania informacyjnego (na zoom), podczas którego pracownicy muzeum opowiedzą o szczegółach wolontariatu. Zgłoszenia można przesyłać do 13 lutego 2023 r. włącznie.
Akcja Żonkile poza Warszawą
W tym roku żonkile będą wręczane po raz pierwszy – i wyjątkowo – także poza Warszawą. W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim akcja odbędzie się też w Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Białymstoku i Lublinie. W każdym z ww. miast Muzeum POLIN nawiązało współpracę z instytucjami, przy wsparciu których zrekrutuje i przygotuje wolontariuszy do rozdawania żonkili 19 kwietnia: Ośrodkiem „Brama Grodzka Teatr NN” w Lublinie, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, Fundacją Urban Memory we Wrocławiu, JCC w Krakowie oraz Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku.
Akcja Żonkile na świecie
Z inicjatywy Prezydenta m.st. Warszawy Rafała Trzaskowskiego z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim Muzeum POLIN wyprodukuje 150 tysięcy dodatkowych (poza 450 tysiącami, które będą rozdawane w Warszawie) papierowych kwiatów. Trafią one do gmin i organizacji żydowskich na całym świecie. Inicjatywę wsparł Ronald S. Lauder, przewodniczący Światowego Kongresu Żydów i członek Rady Muzeum POLIN. Światowy Kongres Żydów będzie jednocześnie partnerem tych działań. Razem z żonkilami do wspomnianych organizacji na świecie trafi również list zapraszający do włączenia się w obchody 80. rocznicy wybuchu powstania oraz broszura, dzięki której zagraniczni odbiorcy poznają lepiej Akcję społeczno-edukacyjną Żonkile, którą Muzeum POLIN organizuje już po raz jedenasty.
Dlaczego żonkile?
Jednym z ocalałych z getta był Marek Edelman, ostatni dowódca ŻOB. 19 kwietnia, w rocznicę powstania, składał bukiet żółtych kwiatów pod Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie. Żonkil stał się symbolem szacunku i pamięci o powstaniu. Organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcja ma na celu rozpowszechnianie tego symbolu oraz szerzenie wiedzy na temat samego powstania.
Powstanie w getcie warszawskim
W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy i okolic. Uwięzieni w getcie, umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i ginęli w egzekucjach. Latem 1942 r. została zorganizowana Wielka Akcja likwidacyjna. Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince blisko 300 tysięcy Żydów. Wśród tych, którzy pozostali, narodziła się idea zbrojnego oporu. 19 kwietnia 1943 r. dwa tysiące Niemców wkroczyło do getta, by je ostatecznie zlikwidować. Przeciwstawiło się im kilkuset młodych ludzi z konspiracyjnych – Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW). Powstańcy, pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, byli wycieńczeni i słabo uzbrojeni. Wielu wiedziało, że nie mają szans, ale wolało zginąć w walce, by ocalić swoją godność. Pozostali mieszkańcy getta, około 50 tysięcy cywilów przez wiele tygodni ukrywało się w kryjówkach i bunkrach. Pomimo rozpaczy, samotności, głodu, pragnienia i strachu walczyli o każdy kolejny „dzień, godzinę, minutę”. Ich cichy opór był tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku. Przez wiele dni pozostali nieuchwytni – zeszli do podziemi i nie podporządkowali się rozkazom Niemców. Przez cztery tygodnie Niemcy równali getto z ziemią, paląc dom po domu. Schwytanych bojowców i mieszkańców zabijali lub wywozili do obozów. 8 maja Anielewicz i kilkudziesięciu powstańców zostało otoczonych i popełniło samobójstwo. Nielicznym Żydom udało się wydostać kanałami z płonącego getta. 16 maja Niemcy na znak zwycięstwa wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Getto warszawskie przestało istnieć. Na jego terenie w gruzach pozostali już tylko nieliczni ukrywający się Żydzi. „Gruzowcy” zmagali się z brakiem wody i jedzenia. Ginęli z wycieńczenia i chorób, rozstrzeliwani przez Niemców. Niewielu udało się przejść na drugą stronę muru. Ostatni opuścili „cmentarzysko getta” w styczniu 1944 r.
W 2023 r. Akcja Żonkile odbywa się w ramach całorocznego programu Muzeum POLIN „Nie bądź obojętny. 80. rocznica powstania w getcie warszawskim”. Jego kluczowym elementem będzie otwarcie w kwietniu wystawy czasowej „Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim”, której kuratorkami są prof. Barbara Engelking, kierująca Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN i Zuzanna Schnepf-Kołacz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Współorganizatorem wystawy jest Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.
Więcej o rocznicy powstania w getcie warszawskim, akcji Żonkile i powstaniu w getcie na stronie: polin.pl.
