3 czerwca 2004 roku przy udziale najwyższych władz RP, przedstawicieli czołowych organizacji żydowskich ze Stanów Zjednoczonych oraz licznych delegacji z Polski i zagranicy nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu. 20. rocznica powstania instytucji będzie okazją do zaangażowania społeczności – zarówno tej lokalnej, jak i globalnej – do upamiętnienia tego jubileuszu.
Program wydarzeń obejmuje m.in. prelekcje dotyczące powstawania muzeum i upamiętnienia terenu byłego obozu zagłady w Bełżcu oraz międzynarodową konferencję pt. „Museum exhibitions in the Holocaust memorials: from Bełżec to Sobibór”. Można wziąć w nich udział w dniach 3–5 czerwca 2024 roku.
Pierwszy dzień to cykl spotkań, prezentacji i dyskusji skierowanych do szerokiego grona odbiorców, w których można wziąć udział na miejscu w siedzibie Muzeum (ul. Ofiar Obozu Zagłady 4, Bełżec). W dniach 4–5 czerwca odbędzie się konferencja on-line, w której uczestniczyć będą przedstawiciele najważniejszych muzeów i organizacji zajmujących się pielęgnowaniem pamięci o ofiarach Holokaustu i drugiej wojny światowej. Poświęcona jest ona percepcji muzeów działających w miejscach Zagłady pod kątem ich wystaw z perspektywy dwóch ostatnich dekad, w których muzea i ekspozycje historyczne ulegały głębokim przeobrażeniom. Udział w konferencji możliwy jest wyłącznie on-line po rejestracji na stronie https://www.belzec.eu/pl/news/miedzynarodowa_konferencja_z/1727
Szczegółowy program:
3 czerwca (poniedziałek)
17:00 – Inauguracja jubileuszu pod hasłem „Dzień, który stał się historią: otwarcie Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu”
17:10 – Prezentacja fotografii i materiałów dokumentujących uroczystość otwarcia Muzeum w 2004 r.
17:40 – Wykład Tomasza Hanejki, kierownika Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu, dotyczący pierwszych inicjatyw upamiętnienia ofiar niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu oraz powstania muzeum i nowego upamiętnienia tworzonego we współpracy z Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i American Jewish Committee
18:00 – Panel dyskusyjny z udziałem osób zaangażowanych w pielęgnowanie pamięci o ofiarach niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu
18:30 – „Dwie Dekady Pamięci: Muzeum w refleksji i rozwoju” : wykład dr Ewy Koper na temat roli muzealnika w pielęgnowaniu pamięci oraz działalności edukacyjnej Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu, oraz pozyskiwania danych personalnych i fotografii ofiar obozu zagłady w ramach projektu pt. „Każda ofiara ma imię”
19:00 – Zapalenie zniczy w Niszy Ohel
4 czerwca (wtorek)
14:00–15:00 – Otwarcie konferencji i powitania: Tomasz Kranz (Państwowe Muzeum na Majdanku), Sara Bloomfield (United States Holocaust Memorial Museum), Eric Pickles (przewodniczący brytyjskiej delegacji w IHRA), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
15:00–15:30 – Andrew Baker (American Jewish Committee), “Bełżec 20 Years ago. About the Creation of the Museum and Memorial”
15:30–16:30 – Zofia Wóycicka (Uniwersytet Warszawski), “Exhibitions at Holocaust Sites – an Overview Attempt”
17:30–19:00 – Debata panelowa “Exhibitions at Memorial Sites and their Impact on the Holocaust Memory and Education – an International Perspective”. Uczestnicy: Christian Dürr (Mauthausen Memorial), Jacek Nowakowski (United States Holocaust Memorial Museum), Adelina Hetnar (Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau), James Bulgin (Imperial War Museum), prowadzenie: Łukasz Mrozik (Państwowe Muzeum na Majdanku)
5 czerwca (środa)
12:00–12:40 – Annemiek Gringold (Jewish Culture Quarter in Amsterdam), “The Holocaust Museums from the Dutch Perspective”
12:40–13:20 – Piotr Trojański (Uniwesytet Pedagogiczny w Krakowie), “Bełżec and Sobibór Museums and Memorial Sites in the Holocaust Education”
15:00–15:40 – Jolanta Laskowska, Paulina Pętal (Państwowe Muzeum na Majdanku), “The Sobibór Permanent Exhibition and the Holocaust Education”
15:40–16:20 – Aleksandra Skrabek (Państwowe Muzeum na Majdanku), “The Bełżec and Sobibór Monuments as Spaces of the Holocaust Memory
W 1987 roku pochodzący z Tomaszowa Lubelskiego Miles Lerman, przewodniczący Rady Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, wystąpił z apelem do świata o godne upamiętnienie ofiar obozu zagłady w Bełżcu. W wyniku jego starań w 1995 roku podpisana została umowa pomiędzy Rządem Polskim a Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, w ramach której na terenie byłego obozu zagłady w Bełżcu zaplanowano przygotowanie upamiętnienia blisko 500 tys. zamordowanych tu osób. W wyniku konkursu przeprowadzonego w 1997 roku wyłoniono zwycięski projekt, który poza zabezpieczeniem terenu masowych grobów miał za zadanie wyrazić za pomocą symbolicznych struktur architektonicznych tragedię osób deportowanych do obozu zagłady.
W procesie jego realizacji rząd Polski reprezentował Andrzej Przewoźnik, sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, natomiast od 2002 roku stronę Żydów amerykańskich reprezentował rabin Andrew Baker, dyrektor ds. międzynarodowych Amerykańskiego Komitetu Żydowskiego (AJC). Zgodnie z porozumieniem z 1995 roku połowę kosztów budowy ponieśli darczyńcy ze Stanów Zjednoczonych.
Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu zostało wybudowane w obecnym kształcie w 2004 r. jako oddział Państwowego Muzeum na Majdanku. W budynku muzealnym prezentowana jest stała wystawa historyczna dokumentująca dzieje SS-Sonderkommando Belzec na tle nazistowskiej polityki eksterminacyjnej wobec Żydów. Eksponowane tam przedmioty to m.in. prywatne rzeczy osób zgładzonych w obozie. W dawnym budynku komendantury realizowane są lekcje muzealne i warsztaty dla młodzieży z Polski i zagranicy. Ofiary tego miejsca upamiętnia pomnik-cmentarz. Centralną część tworzy wzgórze z masowymi grobami, które przecina wąska droga nazywana Szczeliną. U jej wylotu, w miejscu przypuszczalnej lokalizacji komór gazowych, znajduje się Nisza Ohel z imionami pomordowanych.
Agnieszka Kowalczyk-Nowak
