W Archiwum Muzeum Auschwitz zakończył się dwuletni projekt „Rekonstrukcja tożsamości deportowanych i więzionych w KL Auschwitz na podstawie danych archiwalnych Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i Arolsen Archives”. Pracował nad nim zespół archiwistów, historyków, informatyków oraz osoby indeksujące dane z dokumentów.
Zasadniczym celem projektu było pozyskanie jak największej ilości danych dotyczących więźniów KL Auschwitz na podstawie kwerendy przeprowadzonej zdalnie w zasobach Archiwum Arolsen w Bad Arolsen w Niemczech
mówi kierująca projektem w Muzeum Auschwitz Ewa Bazan.
Prowadzący kwerendę skoncentrowali się na dokumentach obozu koncentracyjnego Buchenwald, m.in. aktach personalnych więźniów.
Wybór nie był przypadkowy. W 2006 roku Biuro Informacji i Poszukiwań Polskiego Czerwonego Krzyża przekazało do zbiorów Muzeum Auschwitz ponad 47 tys. cyfrowych kopii dokumentów polskich więźniów KL Auschwitz i KL Buchenwald przenoszonych między tymi obozami. Nowy projekt badawczy pozwolił na uzupełnienie informacji o więźniach innych narodowości
wyjaśnia współkoordynatorka projektu Krystyna Leśniak.
Dzięki kwerendzie w Archiwum Arolsen zbiór uzupełniono o kolejne 90 tys. dokumentów, takich jak akta personalne, akta oddziału zatrudnienia więźniów, różnego rodzaju listy nazwiskowe, dokumenty informujące o dalszych przeniesieniach lub o śmierci więźniów. Obecnie cały zbiór to ponad 167 tys. dokumentów dotyczący ok. 30 tys. kobiet i mężczyzn.
Dane zawarte w dokumentach są obecnie rejestrowane w bazach danych. Do tej pory do cyfrowych katalogów wprowadzono ok. 45 procent dokumentów.
Jest to praca niezwykle czasochłonna, bowiem wiele dokumentów zostało zapisanych ręcznie. Jednakże znajdujemy w nich wiele ważnych informacji. Można je wykorzystać do ustalenia liczb osób deportowanych do KL Auschwitz, dat transportów czy też miejsc, z których nastąpiły deportacje
mówi dr Krzysztof Antończyk, kierownik Repozytorium Cyfrowego.
W trakcie realizacji projektu pozyskano również wiele nazwisk oraz fotografii Sinti i Romów, a także jeńców sowieckich. Odtworzono też częściowo wykazy Żydów deportowanych z gett w Litzmannstadt oraz Theresienstadt, jak również francuskich więźniów politycznych.
Bardzo ważne są także dokumenty dotyczące Żydów węgierskich deportowanych do obozu wiosną i latem 1944 r., bowiem wielu z nich nie było w ogóle rejestrowanych w Auschwitz, tylko przenoszonych w inne miejsca. Dzięki dokumentom z innych obozów jesteśmy w stanie odtwarzać ich indywidualne losy, jak i losy całych wspólnot
podkreśla Ewa Bazan.
Dzięki pozyskanym w czasie trwania projektu dokumentom udało się np. ustalić dane dotyczące rodziny Hoffmanów deportowanych do Auschwitz z Węgier pod koniec maja 1944 r.: matki Eszter z domu Pretz, ojca Armina oraz ich dwu synów z żonami: Jenö z żoną Rozsi z domu Klein oraz Mora z żoną Ibolyą z domu Nussbaum.
6 czerwca 1944 r. obu braci przeniesiono do KL Buchenwald, tam zarejestrowano i wykonano fotografie obozowe. W wyniku ciężkiej pracy, niedożywienia i brutalnego traktowania bardzo szybko stali się niezdolni do dalszej pracy i jako tacy nie mieli szans na przeżycie. 3 października 1944 r. z KL Buchenwald skierowano do KL Auschwitz transport 1191 mężczyzn – Żydów węgierskich. Najprawdopodobniej zaraz po przybyciu do KL Auschwitz transport ten skierowano do komór gazowych. Bracia Jenö i Mor Hoffmannowie byli wśród nich. Losów ich rodziców i żon nie udało się ustalić.
Innym dokumentem pozyskanym podczas projektu jest karta personalna Johanna Heraka z Buchenwaldu wraz z wykonaną tam fotografią obozową. Czeski Rom Johann Herak miał 16 lat, kiedy został deportowany do Auschwitz w dużej grupie Romów i Sinti z Luhacovic na Morawach. 19 marca 1943 r. został oznaczony numerem Z-4454. Jako młodociany więzień pracował w jednym z najcięższych komand roboczych – komandzie budowlanym Bauhof od 13 kwietnia 1943 r. do 9 kwietnia 1944 r. Krótko po tym, 16 kwietnia 1944 r. został przeniesiony do KL Buchenwald. Jego dalszych losów nie udało się ostatecznie ustalić.
Kolejnym przykładem uzupełniania danych o więźniach jest postać Polaka Franciszka Jaźwieckiego, malarza i portrecisty, który deportowany został do Auschwitz z Krakowa (nr 79042). W obozie zatrudniony był w obozowej stolarni i malarni. Był autorem portretów współwięźniów z obozów Auschwitz, Sachsenhausen i Buchenwald. Do tej pory w Archiwum znajdował się tylko wpis o jego zatrudnieniu w obozowej malarni. Dzięki nowym dokumentom wiadomo, iż w marcu 1943 roku przeniesiono go do KL Sachsenhausen przez obóz Gross-Rosen, a 28 lipca 1944 r. do Schönebeck, podobozu KL Buchenwald.
30 kwietnia 1944 r. do KL Auschwitz przywieziono transportem z Paryża 1655 mężczyzn – intelektualistów, polityków, wyższych oficerów oraz członków francuskiego ruchu oporu. Deportowanych oznaczono numerami 184936 do 186590. Jednym z przywiezionych był Leon Delarbre, malarz, kurator i dyrektor muzeum w Belfort.
Po zajęciu Francji przez Niemców, nie mogąc – zapewne z powodu wieku – czynnie walczyć z okupantem, włączył się w działalność Resistance. 3 stycznia 1944 r., został osadzony najpierw w więzieniu w Belfort, a następnie Compiegne, skąd przewieziono do KL Auschwitz. W zbiorach archiwalnych KL Auschwitz nie zachował się żaden dotyczący go dokument. W ramach projektu pozyskano m.in. karty personalne Leona Delarbre. Dokumenty sporządzone w KL Buchenwald zawierają fotografię oraz informacje dot. jego osadzenia w KL Auschwitz.
Leon Delabre został zarejestrowany w Auschwitz jako więzień nr 185409. Następnie został przeniesiony do obozu Mittelbau-Dora. Dzięki pomocy przyjaciół, współwięźniów „organizował“ papier i ołówki i sporządzał rysunki dokumentujące codzienność obozową. Został wyzwolony w kwietniu 1945 r. w Bergen-Belsen.
Analiza danych dotyczących przeniesień więźniów między obozami pozwoli w przyszłości odtworzyć innego rodzaju dokumenty, np. listy transportowe, a także zaktualizować historyczne opracowania dotyczące ewakuacji KL Auschwitz czy zatrudnienia w obozie.
Wszystkie dane dotyczące deportacji Żydów z Węgier do Auschwitz zostały wykorzystane w formie interaktywnej mapy. Docelowo znajdą się tam dane dotyczące wszystkich transportów do obozu. Udostępnienie jej na stronie internetowej Muzeum wraz z istniejącą już wyszukiwarką nazwisk znacznie ułatwi pozyskanie danych o więźniach Auschwitz.
Projekt został zrealizowany dzięki środkom finansowym przekazanym przez Międzynarodowy Komitet Oświęcimski oraz koncern Volkswagen AG.
