Od 25 marca do 7 sierpnia w Monachium będzie można oglądać największą w Niemczech wystawę sztuki polskiej z przełomu XIX i XX wieku. Znajdzie się tam około 130 dzieł pochodzących z Muzeów Narodowych w Krakowie, Warszawie i Poznaniu oraz innych zbiorów publicznych i prywatnych.
– Wystawa polskiego symbolizmu przełomu XIX i XX wieku w Kunsthalle Munchen to okazja, aby zaprezentować monachijskiej publiczności arcydzieła sztuki polskiej tego czasu i jej twórców, pochodzące z najważniejszych kolekcji publicznych i prywatnych. Sztuka polska pokazana jest tu jako wyjątkowy fenomen artystyczny i społeczny, związany zarówno z przemianami na europejskiej scenie artystycznej jak i polskimi ambicjami politycznymi i nadziejami na odzyskanie niepodległości. Różnorodne treści, od inspiracji ludowością po fascynacje mitologią i historią, wskazują na bogactwo treściowe i wizualne malarstwa symbolizmu, a jednocześnie na jego siłę sprawczą, inspirującą do działań na rzecz narodowego odrodzenia i indywidulanej wolności. – mówi dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski.
W jednym z najbardziej prestiżowych obiektów wystawienniczych w Niemczech znajdą się eksponaty ze zbiorów MNK m.in.: Dziewczynka z chryzantemami Olgi Boznańskiej, Krajobraz zimowy Juliana Fałata czy Maki Wojciecha Weissa.
Przełom XIX i XX wieku był złotym okresem polskiej kultury. Ruch „Młodej Polski” (1890-1918), związany z literaturą, sztukami plastycznymi i muzyką, powstał początkowo w Krakowie. Dzięki bardziej liberalnej polityce Austro-Węgier, dawna stolica Polski bardziej sprzyjała rozkwitowi polskiego życia kulturalnego niż tereny okupowane przez Prusy i Rosję, gdzie obowiązywały większe ograniczenia. Jednak pomimo tych wszystkich ograniczeń, Warszawa była najważniejszym obok Krakowa ośrodkiem sztuki.
Termin „Młoda Polska” został ukuty przez pisarza i krytyka literackiego Artura Górskiego (1870-1959), który w 1898 roku, w cyklu esejów o tej samej nazwie, opisał zmianę wartości w ówczesnej literaturze i sztuce: „Wypierając masy, jednostka stała się najwyższą wartością i wyrazem największej godności na ziemi; wypierając etykę społeczną, [powstała] etyka duszy […]”. Odrzucając racjonalistyczną filozofię pozytywizmu, nowe pokolenie sięgnęło do tradycji romantycznej. Z tradycją tą łączyły ich m.in. buntowniczy duch, stylizacja artysty na twórcę-wizjonera oraz zapał do obrazowania stanów emocjonalnych. Przeformułowanie zadania literatury i sztuki ujawniło jednak zasadniczą sprzeczność. Pomimo odwoływania się do romantycznego kultu narodowego i potrzeby stworzenia sztuki popularnej, „kwintesencji polskiej sztuki”, odrzucali patriotyczne zobowiązania wobec społeczeństwa.
Podzielona na dziesięć działów tematycznych ekspozycja ukazuje niezwykłą wszechstronność i wielostronną finezję polskiej sztuki tego okresu, która do tej pory była zupełnie niesłusznie pomijana w Niemczech. Pokaz śledzi jej rozwój, umieszczając ją w kontekście tła kulturowego, społecznego i politycznego zarówno Polski, jak i Europy.
Prolog, z obrazami Jana Matejki (1838-1893) i Leona Wyczółkowskiego (1852-1936), przedstawia Stańczyka, mądrego nadwornego błazna obawiającego się o przyszłość Polski – historycznej, XVI-wiecznej Polski, który stał się ikoną Polski i kluczową postacią, z którą artyści mogli się identyfikować. Pierwsza część została poświęcona awangardowym ośrodkom Warszawy i Krakowa oraz szczególnej roli, jaką odegrali polscy artyści w związku z sytuacją polityczną, co podsumował Stanisław Wyspiański (1869-1907): „Sztuka powinna dawać nam to, czego nasze otoczenie nie może”. W części tej znajdują się również prace Jana Matejki i Wojciecha Gersona (1831-1901), najbardziej znanych pedagogów Krakowa i Warszawy. Obaj głęboko wierzyli, że artyści mają zobowiązania wobec swojej ojczyzny i społeczeństwa. Malarze kolejnego pokolenia odkrywali narastający konflikt między obowiązkami patriotycznymi a pragnieniem wolności artystycznej. Kontynuując tematykę narodową, odeszli od dróg klasycznego malarstwa historycznego i stworzyli nowy język wizualny symbolizmu. Przede wszystkim to Jacek Malczewski (1854-1929), jeden z najwybitniejszych artystów swojego pokolenia, zwrócił uwagę na ambiwalencję artystycznej kontemplacji przeszłości historycznej, która, choć pobudza proces twórczy, może jednocześnie tłumić rozwój nowych tematów i środków wyrazu.
Druga część rzuca światło na międzynarodowe powiązania polskich artystów, z których wielu studiowało, wystawiało prace lub podróżowało za granicę, utrzymując bliskie kontakty z kręgami artystycznymi Paryża, Monachium, Wiednia i Petersburga. W stolicy Francji zetknęli się oni na przykład z nowoczesnymi ruchami, takimi jak impresjonizm i japonizm, podczas gdy brak przynależności do monachijskiej sceny artystycznej wyrażał się głównie w lepszym przyjmowaniu realizmu, nastrojowego pejzażu i symbolistycznego malarstwa Arnolda Böcklina (1827-1901) czy Franza von Stucka (1863-1928). Nowe źródła inspiracji okazały się szczególnie owocne dla malarstwa pejzażowego (część 3), które już wcześniej cieszyło się w Polsce szczególną pozycją: przedstawianie polskiej wsi pełniło rolę kompensacyjną wobec utraty państwa. Widać zatem wyraźne upodobanie do melancholijnych scen jesiennych i zimowych, zmieniających się pór roku i pór dnia. W usychającej lub uśpionej przyrodzie, której obietnicą jest odrodzenie się na wiosnę, stan okupacji i nadzieja na odnowę wskazują na przyszłą niepodległość Polski. Jednocześnie krajobraz często służy jako zwierciadło duszy, podobnie jak w ruchach symbolistycznych innych krajów europejskich, w którym można zaobserwować wzmocnienie jednostki i jej stanu emocjonalnego. Można je interpretować jako wewnętrzny pejzaż artysty, jako sposób wyrażania jego emocjonalnych nastrojów poprzez różne fazy natury.
W przeciwieństwie do wizualnych metafor stagnacji i śmierci, część 4 koncentruje się na wiośnie, dzieciństwie i odrodzeniu: tematach, które w tej samej epoce zyskiwały na popularności w innych krajach europejskich, gdy patrzyło się na nie przez pryzmat secesji. Dzieci, ucieleśnienie czystości i niewinności, ukazane są w harmonii z naturą. Ponadto, artyści tacy jak Wojciech Weiss (1875-1950, Wiosna, Maki), snuli analogie między wiosennym odradzaniem się świata przyrody a fizycznym wzrostem czy seksualnym przebudzeniem u progu dojrzewania. Co więcej, dzieci służyły jako płótno, na które można było rzutować ideał bezstronnego, świeżego spojrzenia, naśladującego to, do czego dążyli artyści w swoim procesie twórczym.
Piąta część wystawy poświęcona jest różnorodnym mitom i procesom mityzacji, które oddziaływały na sztukę polską na przełomie wieków. Artyści sięgnęli do źródeł i postaci antycznych, legend ludowych i mitów z romantycznej literatury polskiej, które poruszały kwestie religii i pochodzenia, a także historycznych relacji z niewoli i wygnania. Innym centralnym elementem ich twórczości jest mityzacja wsi polskiej i życia wiejskiego, w szczególności z rejonu Tatr i jego mieszkańców, którzy zostali wyniesieni do rangi kluczowych ideologicznych i politycznych symboli wolności i odnowy moralnej.
Jak wynika z części 6, celem było wywołanie renesansu sztuki poprzez uznanie rolników za wzór do naśladowania – jako ucieleśnienie rodzimej kultury słowiańskiej – oraz zachęcenie do powrotu do religijności i tradycji ludowych. Malarze tacy jak Władysław Jarocki (1879-1965) i Kazimierz Sichulski (1879-1942) czerpali inspirację z folkloru i tradycyjnego rzemiosła, tworząc żywe, często także dekoracyjne, sceny ornamentalne, a obrazy takie jak Spowiedź Vlastimila Hofmana (1881-1970) odzwierciedlały głęboką pobożność panującą w ówczesnej Polsce. Chociaż swoboda praktykowania katolicyzmu była niekiedy zakazana przez okupantów innych wyznań, religia ta stanowiła podstawowy element tożsamości narodowej. Przyjęta przez pisarzy romantycznych doktryna mesjanistyczna, według której Polska była „Chrystusem narodów” i pewnego dnia wyzwoli wszystkich ludzi z niewoli, przyczyniła się do powstania tego ścisłego związku między polityką a religią.
Oprócz samej wiary, sztuce stopniowo nadawano status niemal religijny, co prowadziło do tego, że artyści byli (samo)stylizowani na proroków lub przywódców duchowych. Dlatego wśród portretów prezentowanych w części 7 znajduje się również kilka przykładów gatunku autoportretu artysty, który stał się centralnym tematem sztuki nowoczesnej. Przede wszystkim w symbolizmie twierdzono, że artyści posiadają zdolność osiągania transcendentnych, duchowych sfer, które są dostępne dla większości ludzi tylko poprzez sztukę. W dziełach z tego okresu często pojawiają się nawiązania do muzyki, którą uważano za bramę do nowej sztuki, dzięki wyrażaniu treści, które nie są ani logiczne, ani racjonalne, a także dzięki jej sile oddziaływania na nasze emocje.
Część ósma, kontynuująca wątki synestezji i silnych związków muzyki z malarstwem, bada koncepcję „nagiej duszy”, stworzoną przez dekadenta Stanisława Przybyszewskiego (1868-1927), oraz jej wpływ na sztukę polską przełomu wieków. W związku z tym sztuka miała odtwarzać życie duszy we wszystkich jego przejawach, „czy są one dobre czy złe, brzydkie czy piękne”. Mając na celu wzmocnienie zmysłów i doskonalenie percepcji, artyści tacy jak Weiss, Władysław Podkowiński (1866-1895) i Olga Boznańska (1865-1940) tworzyli obrazy, w których różne formy odurzenia, muzyka, sny, wizje czy niewinne, dziecięce spojrzenie służyły zbliżeniu z duszą.
Wystawa organizowana jest przez Kunsthalle München we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Kunsthalle München jest jednym z najbardziej prestiżowych obiektów wystawienniczych w Niemczech, który co roku odwiedza około 350 000 gości. Znajdująca się w samym sercu Monachium Kunsthalle organizuje trzy duże wystawy rocznie o różnorodnej tematyce. Wyposażona w najnowocześniejszą technikę muzealną przestrzeń wystawiennicza o powierzchni ok. 1200 m² jest cenioną formą plasowania dzieł sztuki reprezentujących różne gatunki, od malarstwa, rzeźby, grafiki, fotografii i rzemiosła artystycznego, po design i modę. Różnorodny program Kunsthalle München przeplata wystawy monograficzne z projektami tematycznymi, ale zawiera również koncepcje interdyscyplinarne.
Wystawa oficjalnie inauguruje bogaty program prezentacji polskiej kultury w stolicy Bawarii zatytułowany „Fokus auf Polen”.
W ramach programu już od kilku dni w Konsulacie Generalnym RP w Monachium można zobaczyć wystawę plenerową ”Fotografia na szczytach” – zdjęcia kompozytora, podróżnika i fotografa Mieczysława Karłowicza (1876-1909).
W Kunsthalle München zaplanowane są m.in. wykłady:
- 26 kwietnia, godz. 18:30. „Młoda Polska. Odrodzenie sztuki ok. 1900 roku”, (wykład w języku angielskim), prof. Andrzej Szczerski, dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie.
- 31 maja, godz. 18:30. „Ukryte moce. Mity w malarstwie polskim około 1900”, dr Nerina Santorius, Kunsthalle Monachium.
- 21 czerwca, godz. 18:30. „Monachium i Paryż̇. Początki polskiej symboliki w kontekście europejskim”, dr Agnieszka Bagińska, Muzeum Narodowe w Warszawie.
- 5 lipca, godz. 18:30 „Żywa Polonia. Oblicza polskiej alegorii narodowej”, dr Katharina Ute Mann, historyk sztuki.
Program literacki
- 28 kwietnia, godz. 20:30, Kunsthalle Munchen, „Mała wieczność sztuki. Wieczór poświęcony polskiemu poecie Adamowi Zagajewskiemu (1945– 2021)”. We współpracy z Lyrik Kabinett i Carl Hanser Verlag.
- 19 maja, godz. 20:00, Literaturhaus Munchen. Wieczór poświęcony rozmowie o książce Szczepana Twardocha „Pokora”. Moderator: Olga Mannheimer.
- 28 czerwca, godz. 20:00, Literaturhaus Munchen. Wieczór poświęcony powieści Bolesława Prusa „Lalka” z udziałem gości Dariusza Gawina i Marty Kijowskiej.
Program filmowy
Program pokazów filmów niemych z muzyką na żywo organizowany we współpracy z Theatiner Film, Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym (FINA) i Pilecki-Institut Berlin, pt. „FOKUS AUF POLEN: Lost and Found”. Przegląd przedstawia dzieła przez lata uchodzące za zaginione, które zostały odnalezione w prywatnych zbiorach lub zagranicznych archiwach filmowych. Projekcje z muzyką odbędą się w Theatiner Film w Monachium.
24 kwietnia, godz. 11:00
- „Europa” – reż. Stefan i Franciszka Themersonowie (1931). Film, o którym krążyły legendy. Powstał w oparciu o poemat Anatola Sterna z 1929 r. pod tym samym tytułem. Jedno z najważniejszych dzieł międzywojennej awangardy literackiej.
Przez lata uważany za zaginiony w czasie wojny. W 2019 r. został odnaleziony przez berliński oddział Instytutu Pileckiego
w Bundesarchiv. - „Tour de Pologne” – 11 kronik filmowych. Podróże były tematem nie tylko filmów fabularnych. Od początku kinematografii bardzo popularne były filmy krajoznawcze, które powstawały również̇ na ziemiach polskich. Zestaw produkcji ze zbiorów FINA pokazuje polskie miasta i wydarzenia z lat 1913–1929.
- Do filmu zagra Mateusz Smoczyński Solo – skrzypek jazzowy, kompozytor. Nagrał ponad sto płyt. Jest współzałożycielem Atom String Quartet. Był pierwszym skrzypkiem w amerykańskim Turtle Island Quartet (zdobywcy dwóch nagród Grammy). W roku 2013 wziął gościnny udział w nagraniu płyty „After Blue” wokalistki Tierney Sutton. Album był nominowany również do nagrody Grammy.
22 maja, godz. 11:00
- „Bestia (The Polish Dancer)” – reżyseria Alexander Hertz (1917).Film niemy znany też jako „Kochanka apasza”. Jedyne polskie dzieło z Polą Negri, które w całości zachowało się̨ do dzisiejszych czasów.
- Do filmu zagrają Szymon Mika i Yumi Ito Duo – duet tworzony przez utytułowanych muzyków młodego pokolenia. Yumi Ito – wokalistka, laureatka prestiżowego konkursu Montreux Jazz Festival. Szymon Mika w 2015 zdobył pierwszą nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Gitary Jazzowej im. Jarka Śmietany, a rok później został okrzyknięty Jazzową Nadzieją Roku. W swojej muzyce łączy wpływy polskiego folkloru, muzyki eksperymentalnej, jazzu i swobodnej improwizacji.
- „Europa” – reżyseria Stefan i Franciszka Themersonowie – druga projekcja.
19 czerwca, 11:00
- „Mocny Człowiek” – reżyseria Henryk Szaro (1929). Film na podstawie powieści Stanisława Przybyszewskiego. Zaginał w czasie II wojny światowej. Jego kopia została odnaleziona w 1997 roku w Belgii.
- Do filmu zagra Marek „Latarnik” Pędziwiatr – pianista i uznany operator syntezatorów. Producent i kompozytor. Popularność przyniosły mu takie projekty jak EABS, Błoto czy Night Marks.
- „Europa” – reżyseria Stefan i Franciszka Themersonowie – trzecia projekcja.
Program muzyczny
1 czerwca, godz. 20:00, koncert „Stabat Mater” w Herkulessaal w Monachium w wykonaniu orkiestry Münchner Symphoniker z udziałem Tomasza Koniecznego (baryton), Christy Mayer (mezzosopran), Evelin Novak (sopran) i dyrygenta Hansjörga Albrechta. W programie koncertu znajdą się m.in. „IV Symfonia a-moll” Mieczysława Wajnberga, „Stabat Mater” op. 53 Karola Szymanowskiego, „I Koncert fortepianowy e-moll” Fryderyka Chopina oraz „Elegia” op. 41 nr 3 Mykoła Łysenki w wykonaniu Szymona Nehringa.
70. rocznica powstania Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
w Monachium, 2-6 maja.
Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa przez ponad 40 lat swojego istnienia stanowiła narzędzie do walki z propagandą, prostowania fałszów, ukazywanie prawdy historycznej oraz dostarczanie pełnej informacji o tym, co dzieje się w Polsce i na świecie. 70 rocznica jej powstania jest doskonałą okazją do przypomnienia historii rozgłośni w Monachium i przybliżenia miejsca
o ikonicznym statusie – siedziby redakcji – postrzeganej jako bastion rzetelnego dziennikarstwa.
- 2-6 maja – wystawa fotografii prezentująca m.in. budynek rozgłośni w budowie, dawne studia, montażownie, sale redakcyjne, czy newsroom. Wystawa pokazywana będzie w przestrzeni Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium – na wydziale nauk politycznych, gdzie kiedyś mieściła się siedziba radia.
- 2 maja, godz. 18:30 – pokaz filmów o tematyce rozgłośni połączony z dyskusją na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana
w Monachium. - 3 maja, godz. 19:00 – koncert jazzowy w Münchner Künstlerhaus z muzyką Zbigniewa Seiferta w wykonaniu polskiego jazzmana Leszka Żądło i Adama Pierończyka w międzynarodowym składzie. Seifert, który mieszkał m.in. w Monachium był jednym z najoryginalniejszych polskich muzyków jazzowych. Ekspresyjny styl jego gry oparty był na wirtuozowskiej technice skrzypcowej.
