Tej wiosny Getty Villa Museum prezentuje wystawę Persja: starożytny Iran i świat klasyczny – pierwszą dużą wystawę w USA, która podkreśla związki między światem klasycznym a starożytnym Iranem. Oprócz starożytnych dzieł, które pokazują artystyczne i kulturowe powiązania między rywalizującymi potęgami Iranu, Grecji i Rzymu, wystawę wspierają dwa innowacyjne cyfrowe projekty: film 360 stopni oraz interaktywna strona internetowa dostępna pod adresem getty.edu/persepolis.
– Rywalizacja militarna między starożytnymi imperiami perskimi, które kontrolowały znaczną część współczesnego Bliskiego Wschodu, a Grekami i Rzymianami we wschodniej części Morza Śródziemnego, określała geopolityczną mapę Eurazji od Wielkiej Brytanii na zachodzie do granicy Indii na wschodzie przez ponad tysiąc lat. Na początku V wieku p.n.e., wbrew wszelkim przeciwnościom, Grecy odparli serię najazdów Achemenidów, które zmieniły trajektorię kulturową Europy. Dwa i pół wieku później podbój Wschodu dokonany przez Aleksandra Wielkiego powalił Achemenidów, ale także zainspirował epokowe wzajemne przenikanie się obu kultur i tradycji. Powstanie Rzymian jako największej potęgi śródziemnomorskiej od II wieku p.n.e. sprawiło, że starcie tytanów było nieuniknione. Jednak podczas tych wszystkich gwałtownych perypetii, w obu kierunkach kwitła aktywna wymiana dóbr, języków, idei, wyznań i wizji artystycznych, odzwierciedlająca wzajemny szacunek. Najwyraźniej widzimy to w cesarskich obrazach wychwalających ich królów i władców, propagowanych zarówno przez Persów, jak i ich greckich i rzymskich przeciwników. Kiedy zastanawiamy się nad najważniejszymi punktami zwrotnymi w historii Eurazji, prawdopodobnie nie było bardziej doniosłego spotkania niż to między Persją a światem klasycznym – mówi Timothy Potts z Muzeum J. Paula Getty’ego.
– Jestem szczególnie zadowolony, że odwiedzający wystawę będą mogli również odkrywać niektóre z najważniejszych elementów starożytnej sztuki i architektury irańskiej za pomocą technologii cyfrowych. Pozwolą one przejść śladami perskiego dygnitarza poprzez cyfrową rekonstrukcję pałacu Achemenidów w Persepolis – dodaje Potts.
Wśród prezentowanych na wystawie starożytnych eksponatów znalazły się rzeźby, obrazy religijne i dokumenty pochodzące z największych muzeów w Stanach Zjednoczonych, Europie i na Bliskim Wschodzie.
– Wiele obiektów ze starożytnego Iranu zostanie po raz pierwszy wystawionych w Stanach Zjednoczonych – dodaje Jeffrey Spier z J. Paul Getty Museum. – Mamy zaszczyt zaprezentować tę wystawę w południowej Kalifornii, domu największej społeczności irańskiej poza Iranem.
Pierwsza część wystawy dotyczy powstania imperium Achemenidów w połowie VI wieku p.n.e., kiedy to Cyrus Wielki zdobył zachodnią Azję Mniejszą (na terenie dzisiejszej Turcji) i podbił tamtejsze osady greckie. Rzeźby Achemenidów, srebrne naczynia i biżuteria są wystawione obok greckich przedstawień wojen perskich (490–79 p.n.e.). Greckie miasta założone na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej oraz rdzenni mieszkańcy pobliskiej Lidii, Karii i Licji początkowo opierali się perskim żądaniom poddania się, ale ostatecznie pogodzili się z życiem w wielkim imperium. W regionach tych powstawały dzieła zarówno w stylu greckim, jak i perskim, odzwierciedlając złożone wpływy kulturowe wokół nich.
Druga część wystawy rozpoczyna się około roku 330 p.n.e., po podboju imperium Achemenidów przez Aleksandra Wielkiego. Zwycięscy Grecy przez pewien czas dzierżyli władzę nad Iranem i znaczną częścią starożytnego Bliskiego Wschodu, ale w III wieku p.n.e. pojawiła się kolejna dynastia perska, Partowie, która wkrótce stała się dominującym państwem na Bliskim Wschodzie, pozostając u władzy przez prawie pięćset lat. Partia była także głównym rywalem Rzymu, który zastąpił Greków jako nowe supermocarstwo Morza Śródziemnego, a pogranicze Mezopotamii było częstym polem bitew. Sztuka Partów prezentowana na wystawie, w tym luksusowe srebrne naczynia do picia wykonane dla partyjskiej arystokracji, jest wysoce eklektyczna, wykazując mieszankę wpływów greckich, mezopotamskich, Achemenidów i nomadów irańskich.
Ostatnia część wystawy poświęcona jest Imperium Sasanidów, które począwszy od 224 r. n.e. stworzyło nowy wizerunek Iranu z charakterystycznymi cechami królestwa i wspaniałej sztuki królewskiej, bardziej scentralizowaną administracją, nowymi miastami i agresywną polityką wojskową. Pomimo niemal ciągłych działań wojennych, Rzymianie i Sasanidanie dostrzegli zalety utrzymania równowagi sił i często byli sprzymierzeńcami w walce ze wspólnymi wrogami aż do podboju arabskiego w 651 r. Na wystawie znajdują się m.in. sasanidańskie srebrne talerze i naczynia ozdobione scenami przedstawiającymi królewskie życie dworskie, a także późnorzymskie i bizantyjskie srebro, które służyło podobnym celom.
Wystawie towarzyszy film, który przenosi zwiedzających do wystawnych pałaców i sal widowiskowych Persepolis w okresie jego rozkwitu jako stolicy Imperium Achemenidów. Poprowadzi on publiczność wzdłuż trasy przez stolicę, którą przebyli starożytni goście – od Bramy Wszystkich Narodów do Apadany. Dla tych, którzy nie mogą osobiście odwiedzić muzeum, przygotowano interaktywną stronę internetową umożliwiającą „spacer” po pałacach, tarasach, salach i komnatach ogromnego kompleksu w południowym Iranie. Goście spacerując mogą powiększać trójwymiarowe obrazy płaskorzeźb, monet i naczyń, które były używane w tych przestrzeniach. Witryna jest dostępna w ośmiu językach, w tym perskim, arabskim, hindi, chińskim (uproszczonym i tradycyjnym), hiszpańskim, francuskim i angielskim.
Persia: Ancient Iran and the Classical World jest wystawiana w Getty Villa Museum od 6 kwietnia do 8 sierpnia 2022 r. Kuratorami wystawy są Timothy Potts, Jeffrey Spier i Sara E. Cole.
