Wyjątkowa pozycja jedynej zachowanej w Polsce rezydencji królewskiej, jaką jest Zamek Królewski na Wawelu, zobowiązuje do podkreślenia jej wartości historycznych i artystycznych. Od 1 lipca można oglądać komnaty i apartamenty królewskie po wykonanej w niezwykle szybkim tempie koniecznej modernizacji oraz w nowej aranżacji przygotowanej przez cały zespół Zamku, w tym kustoszy wszystkich działów.
Charakter wawelskich wnętrz pokazuje ich historyczne przemiany – od renesansu i czasów jagiellońskich, poprzez okres wazowski, saski, aż do międzywojnia. W salach królewskiego pałacu są prezentowane cenne eksponaty ze zbiorów malarstwa, ceramiki i szkła, mebli i zegarów, militariów, rzeźb, tkanin, złotnictwa oraz zabytki sztuki w metalu. Znajdują się w nich oczywiście także słynne arrasy króla Zygmunta Augusta.
– Zakończona właśnie inwestycja, polegająca m.in. na koniecznej wymianie instalacji i obejmująca wszystkie sale Zamku, pozwoliła jednocześnie na przygotowanie nowej aranżacji wnętrz i zaprezentowanie znacznie większej – o około 30 proc. – liczby zabytków. Na zamkowej ekspozycji znalazły się także obiekty rzadko pokazywane, wiele z nich zaprezentowano po trwającej czasem kilka lat konserwacji. Dzieła sztuki eksponowane w zamkowych salach zyskały też nowe podpisy, przygotowane zgodnie ze standardami współczesnego muzealnictwa – zdradza prof. Andrzej Betlej, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu.
Prawdziwie królewskie komnaty
Prywatne Apartamenty Królewskie znajdują się na I piętrze pałacu. Ekspozycja obejmuje 21 sal, które już w trakcie budowy zostały przeznaczone na apartamenty monarchów oraz pomieszczenia dla świty królewskiej i przebywających w zamku gości.
Cztery komnaty na południe od schodów Poselskich stanowiły apartament królewski Zygmunta I, później zaś jego syna Zygmunta Augusta. W tej części pałacu zachowały się renesansowe stropy modrzewiowe z lat 1524–1526, a w dwóch salach również barwne malowane fryzy podstropowe z lat 30. wieku XVI. Na szczególną uwagę zasługują rzeźbione gotycko-renesansowe portale będące dziełem mistrza Benedykta. W najstarszym, północno-wschodnim narożniku zamku znajduje się urokliwa i tajemnicza Kurza Stopka, która wraz z sąsiednią komnatą w gotyckiej wieży stanowiła apartament królewski. W dobudowanej obok wieży Zygmunta III Wazy mieści się jego gabinet z bogatą dekoracją stiukową z około 1600 roku. W latach 1927–1939 w tej części pałacu funkcjonował prywatny apartament prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, o czym przypomina zrekonstruowana sypialnia prezydencka w wieży Duńskiej.
W północnym skrzydle pałacu znajdują się dwie sale z eksponatami z czasów panowania w Polsce dynastii Wettinów, w tym znakomity zbiór porcelany miśnieńskiej, sreber oraz dywanów z polskich manufaktur magnackich. Największa sala, zwana Kolumnową, urządzona jest w stylu klasycystycznym.
Coraz bogatsze zbiory malarstwa
Na I piętrze są prezentowane wszystkie obrazy z kolekcji Lanckorońskich podarowane Zamkowi Królewskiemu na Wawelu w 1994 roku przez prof. Karolinę Lanckorońską. Dzieła o tematyce świeckiej: mitologicznej, historycznej i alegorycznej, malowane do wnętrz pałaców włoskich patrycjuszy zdobią dziś apartamenty mieszkalne polskich monarchów. W gotyckiej wieży Jordance można natomiast obejrzeć kolekcję obrazów o tematyce religijnej, pochodzących z włoskich kościołów i klasztorów, stanowiących niegdyś części poliptyków rozproszonych w wieku XIX.
Sale na północ od schodów Poselskich to ekspozycja malarstwa Niderlandów z wieków XVI i XVII. Tu znalazły swoje miejsce nowe nabytki, które wzbogaciły wawelską kolekcję na początku bieżącego roku. Należą do nich dwa wybitne dzieła malarstwa europejskiego powstałe w pierwszej połowie XVII wieku: Karczma Pod Świętym Michałem Pietera II Brueghla oraz Martwa natura Willema Claesza Hedy. Pozyskane dzięki mecenatowi państwa obrazy stanowią pod względem wartości największy zakup dzieł malarskich w powojennej historii Wawelu. Obok nich można zobaczyć najnowszy nabytek – zakupiony w czerwcu 2022 roku – Pejzaż z kościołem na brzegu rzeki Jana van Goyena. Ten sygnowany i datowany na rok 1648 obraz jest znanym dziełem artysty, publikowanym m.in. w fundamentalnej monografii van Goyena pióra Hansa Ulricha Becka Jan van Goyen 1596–1656. Do wawelskich zbiorów został zakupiony w Amsterdamie; od 1983 roku znajdował się w depozycie w jednym z ważniejszych muzeów holenderskich – Museum De Lakenhal w Lejdzie. Obraz ten w pewien sposób rekompensuje dotkliwą stratę wojenną – do dziś nieodnaleziony Pejzaż z zamkiem tego artysty.
Nowe nabytki zbiorów malarstwa, fot. Jeremi Dobrzański
Wystrój wnętrz uzupełniają dzieła, które w ostatnim czasie poddano kompleksowej konserwacji, w tym budzący nieodmiennie zainteresowanie tryptyk Sąd Ostateczny naśladowcy Hieronymusa Boscha, Pożar miasta nieznanego malarza flamandzkiego i Święty Jan na wyspie Patmos artysty z kręgu Joachima Patinira.
Piano nobile
Ekspozycja Reprezentacyjne Komnaty Królewskie znajduje się na II piętrze pałacu i obejmuje 15 sal. Wysokie i obszerne pomieszczenia służyły celom reprezentacyjnym, dlatego to właśnie drugie piętro stanowiło na Wawelu piano nobile – inaczej niż w innych pałacach epoki renesansu, gdzie mianem tym określano piętro pierwsze. To tutaj odbywały się królewskie audiencje, posiedzenia parlamentu, uroczystości weselne oraz bale. Po katastrofalnym pożarze w 1595 roku część skrzydła wschodniego oraz skrzydło północne renesansowego pałacu Jagiellonów zostały przebudowane w stylu wczesnego baroku: Zygmunt III zlecił prace architektowi Janowi Trevano. Z tego też powodu ta część pałacu ma obecnie wyposażenie barokowe. Najważniejsze pomieszczenia II piętra to oczywiście sale: Poselska i Senatorska. Pierwsza z nich była miejscem obrad sejmów Rzeczypospolitej, służyła też jako sala tronowa i audiencjonalna oraz sądowa. Swoją drugą nazwę – Pod Głowami – zawdzięcza wyjątkowej dekoracji stropu, którego kasetony zdobi 30 realistycznie rzeźbionych głów (pierwotnie było ich 193), wykonanych około roku 1540 przez wrocławskich mistrzów Sebastiana Tauerbacha i Hansa Snycerza. Z tego samego czasu pochodzi podstropowy fryz malowany przez Dionizego Stubę, ilustrujący Historię życia ludzkiego – antyczny traktat przypisywany Kebesowi.
Z kolei w Sali Senatorskiej, określanej w opisach jako domus regia lub aula superior, odbywały się posiedzenia Izby Wyższej Parlamentu. Dziś wygląda ona zupełnie inaczej niż przez ostatnie kilkadziesiąt lat. Odkryte zostały w niej okna, znajdujące się po stronie północnej i południowej pomieszczenia, dzięki czemu pomieszczenie jest doskonale doświetlone. Aranżację wnętrza uzupełniają marmurowe popiersia cesarzy rzymskich – w tym kilka rzeźb dotąd niepokazywanych, stanowiących do niedawna wawelski depozyt w ambasadzie RP w Paryżu.
Inna z komnat – Sala Turniejowa – ze stropem kasetonowym zawdzięcza swą nazwę tematyce fryzu podstropowego, namalowanego w czwartej dekadzie wieku XVI przez Hansa Dürera, brata słynnego Albrechta, i pochodzącego z Wrocławia Antoniego Wiedta. Zapewne tutaj odbywały się posiedzenia rady królewskiej.W tej sali można podziwiać niedawno poddaną kompleksowej i skomplikowanej konserwacji Madonnę w płaszczu opiekuńczym – pochodzący z 1448 roku obraz Giovanniego da Gaeta, który będzie odtąd stanowił stały element wystroju wawelskich komnat.
W salach Pod Zodiakiem i Pod Planetami jest eksponowane głównie malarstwo weneckie – wśród obrazów z wieków XVI i XVII znajdują się dzieła rodziny Bassanów, a także Alegoria malarstwa Guercina oraz intrygujące dzieło Alessandra Varotariego Samobójstwo Porcji, żony Marka Juniusa Brutusa.
Modernizację systemów bezpieczeństwa i instalacji elektrycznych oraz systemów ochrony przeciwpożarowej w Zamku Królewskim na Wawelu wykonano dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o wartości 17 360 000 zł. Natomiast na nową aranżację Reprezentacyjnych Komnat Królewskich oraz Prywatnych Apartamentów Królewskich, a także konserwację, działania edukacyjne i promocyjne Zamek przeznaczył środki własne w wysokości ponad 1 235 000 zł.
