Kokoszki, Matarnia i Osowa to trzy dzielnice Gdańska, których dzieje zostaną przybliżone w ramach siódmej odsłony wystawy plenerowej z cyklu „Historie Gdańskich Dzielnic”. Podczas przygotowywania wystawy Muzeum Gdańska nawiązało współpracę z mieszkańcami, którzy przekazali na ten cel fotografie z własnych albumów. Wędrująca wystawę plenerową będzie można zobaczyć do końca października 2023 roku w czterech lokalizacjach.
– Kokoszki, Matarnia i Osowa, jak kilka innych dzielnic, świętują w tym roku 50-lecie włączenia ich w granice administracyjne Gdańska. Na prośbę i we współpracy z radami tych dzielnic postanowiliśmy przyłączyć się do ich jubileuszów, poprzez przybliżenie historii w ramach „Historii Gdańskich Dzielnic” – mówi Rita Brzezińska z Muzeum Gdańska, koordynatorka tegorocznej edycji projektu. – To największy obszar objęty projektem. Mowa tu o ponad 48 hektarach powierzchni, którą zamieszkiwali i użytkowali ludzie począwszy od epoki neolitu aż po czasy współczesne. Dla porównania największa dzielnica w Gdańsku, Wyspa Sobieszewska, obejmuje prawie 36 hektarów. Podobnie, jak w przypadku poprzednich wystaw, przedstawimy najciekawsze wątki oraz najciekawsze zdjęcia, z których połowa pochodzi z kolekcji prywatnych mieszkańców.
W ramach ogłoszonej przez Muzeum Gdańska zbiórki pamiątek i zdjęć przekazano wiosną ponad 170 fotografii. Część z nich została wykorzystana do przygotowania wystawy, a kolejne do przygotowania publikacji naukowej. Książkowe wydanie Historii Gdańskich Dzielnic, jej siódmy tom, ukaże się w 2025 roku. Na wystawie zaprezentowano również zdjęcia ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku, Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, Kosycarz Foto Press, Muzeum Gdańska, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Stutthof w Sztutowie, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Parku Handlowego Matarnia, Polskiej Agencji Prasowej, Szkoły Podstawowej nr 82 w Gdańsku oraz Szkoły Podstawowej nr 83 w Gdańsku.
Klasztorne i rycerskie początki zachodnich rubieży Gdańska
Wystawa plenerowa opowiada osobno o historii każdej z dzielnic. Najstarszą metryką może pochwalić się… Osowa. Na jej terenie znajdowała się wieś Barniewice, wzmiankowana jeszcze w 1223 roku. Nieco później na karty historii wchodzi Matarnia. Jej początki łączone są z nadaniem w 1283 roku. Wielkiego Chojna. W obu wypadkach właścicielami osad byli oliwscy cystersi.
Nieco bardziej zagmatwane są początki Kokoszek. Pierwotnie na terenie dzielnicy znajdowała się wieś Choyno, której właścicielami byli również cystersi. Same Kokoszki, których nazwa pochodzi o rodu Kokoszków, powstały dopiero w wyniku obudowy okolic ze zniszczeń w czasie wojny trzynastoletniej (1453-1466). Pozostałe dawne wsie tej dzielnicy, np. Bysewo, Smęgorzyno, jeszcze przed zajęciem Pomorza przez Krzyżaków najpewniej były dobrami nadanymi lokalnym rycerzom. W kolejnych wiekach we wsiach leżących na terenach obecnych dzielnic zaczęły pojawiać się majątki ziemskie. Dzięki należącym do ich właścicieli cegielniom tereny dzisiejszych Kokoszek, Matarni i Osowej szczególnie rozwinęły się na przełomie XVIII i XIX wieku.
Nie tylko centra handlowe, czyli: granica, kolej, podobóz i lotnisko
Dzisiaj na terenie każdej z dzielnic funkcjonuje wielkopowierzchniowe centrum handlowe oraz Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy, jednak w przeszłości każda z dzielnic kilkukrotnie była elementem układu granic państwowych.
– W XIX i XX wieku te trzy obszary miały charakter graniczny. W okresie funkcjonowania I Wolnego Miasta Gdańska (1807–1814) fragment jego zachodniej granicy przebiegał na rzece Strzelence, oddzielając tym samym tereny części dzisiejszej Osowy, m.in. Barniewice i Wysoką, które znalazły się poza jego terytorium. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku wszystkie tereny obecnych dzielnic znalazły się ponownie w granicach państwa pruskiego – dodaje Rita Brzezińska. – Sytuacja uległa zmianie sto lat później, kiedy to na mocy traktatu wersalskiego powstało II Wolne Miasto Gdańsk (1920–1939). Jeszcze przed wytyczeniem jego granic, na przełomie 1919 i 1920 roku, w lokalach gastronomicznych odbywały się liczne demonstracje popierające koncepcję włączenia okolicznych wsi do państwa polskiego. Powstałe 15 listopada 1920 roku II Wolne Miasto Gdańsk objęło swoim terytorium Złotą Karczmę oraz Karczemki. Na terenie tych ostatnich funkcjonowało jedno z polsko-gdańskich przejść granicznych.
Wystawa plenerowa przestawia również dzieje kolei kokoszkowskiej, obozu jenieckiego Stalag XX A Burggraben, na miejscu którego od 13 września 1944 roku działał podobóz KL Stutthof. Nie zabraknie też zdjęć mieszkańców z okresu XX wieku.
Dzielnicowe wykłady już jesienią
Po zakończeniu wakacji rozpocznie się cykl „dzielnicowych” wykładów, które będą zapowiedzią siódmego tomu interdyscyplinarnej książki poświęconej historii Kokoszek, Matarni i Osowej. Szczegółowy program wydarzeń adresowany do miłośników historii oraz mieszkańców dzielnic zostanie podany we wrześniu.
Otwarcie wystawy plenerowej projektu, połączone ze spacerem historycznym śladami historii Kokoszek, odbędzie się w sobotę, 17 czerwca 2023 roku, o godzinie 14.00, przy ul. Stokłosy 1. Spacer dla uczestników wernisażu poprowadzi Piotr Mazurek, prezes Towarzystwa Przyjaciół Gdańska.
Terminy prezentacji wystawy w dzielnicach
- 17-21.06.2023 – Kokoszki – Szkoła Podstawowa nr 83, ul. Stokłosy 1
- 22.06-21.07.2023 – Kokoszki – Pozytywna Szkoła Podstawowa im. Arkadiusza Arama Rybickiego, ul. Azaliowa 18
- 22.07-15.09.2023 – Osowa – Park Chirona
- 16.09-30.10.2023 – Matarnia – Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 9, ul. mjr. Słabego 6.
Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska
