Obraz „Przy fortepianie” Jacka Malczewskiego, okazy przyrodnicze z przedwojennego Państwowego Muzeum Zoologicznego, a także odzyskana w kwietniu br. figura „Bogini antycznej” z fasady Pałacu Brühla to dzieła prezentowane na ósmej wystawie z cyklu „Utracone/Odzyskane”. Do 28 lipca w Kordegardzie – galerii Narodowego Centrum Kultury będzie można zobaczyć piętnaście wybranych dzieł z warszawskich kolekcji publicznych i prywatnych utraconych w czasie II wojny światowej i odzyskanych w ostatnich latach.
„Wystawa z cyklu „Utracone/Odzyskane” to okazja by zobaczyć dzieła jakie powróciły do zasobów muzealnych dzięki działaniom restytucyjnym. W tym roku, w związku z 80. rocznicą wybuchu powstania warszawskiego, prezentujemy odzyskane dzieła sztuki, pochodzące z przedwojennych kolekcji warszawskich, m.in. Muzeum Narodowego oraz Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Pokazujemy także wybrane okazy przyrodnicze z przedwojennego Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie. Warto poznać historie tych dzieł, ich losy często zaskakują” – zaznacza Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.
„W ostatnich latach działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego doprowadziły do odzyskania ponad 750 pojedynczych obiektów, w tym prawie 200 z kolekcji warszawskich” – dodaje.
Na wystawie w Kordegardzie prezentowane są obiekty z przedwojennych kolekcji:
– Muzeum Narodowego w Warszawie:
- Jan Matejko, „Portret Karola Podlewskiego”, 1882, olej, deska;
- Jacek Malczewski, „Przy fortepianie”, 1877, olej, płótno;
- Krzysztof Lubieniecki, „Portret młodego mężczyzny w peruce”, 1728, olej, płótno;
- Melchior Geldorp, „Portret damy”, 1628, olej, deska;
- Johann Conrad Seekatz, „Chrzest dworzanina królowej etiopskiej”, XVIII w., olej, miedź;
- Lekyt czerwonofigurowy z przedstawieniem sfinksa, 1. poł. IV w. p.n.e., Attyka, ceramika;
– Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie:
- Józef Brandt, „Czaty”, ok. 1902, olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie;
- Stanisław Masłowski, „Gryka”, 1924, akwarela, papier, Muzeum Narodowe w Warszawie;
- Józef Brandt, „Kozak”, ok. 1885, akwarela, gwasz, tektura, Muzeum Narodowe w Warszawie;
- Teodor Axentowicz, „Dama w pawich piórach”, ok. 1906, pastel, papier, Muzeum Narodowe w Warszawie;
– Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie:
- Latawiec złotogrzbiety (Cicinnurus magnificus), Indonezja, 2. poł. XIX w., Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie;
- Puchacz śnieżny (Bubo scandiacus), Ukraina, 2. poł. XIX w., Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie;
– Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich:
- Strzelba myśliwska, dwururka, pocz. XIX w., wykonana w warsztacie Jeana Lepage’a, według historycznych przekazów ofiarowana hrabiemu Wincentemu Krasińskiemu przez cesarza Napoleona Bonapartego;
– kolekcji Leopolda Kronenberga:
- Wojciech Gerson, „Odpoczynek w szałasie tatrzańskim”, 1862, olej, płótno, Zamek Królewski w Warszawie;
– figura:
- Pierre Coudray, „Bogini antyczna” (najprawdopodobniej Pomona) – fragment rzeźby z fasady Pałacu Brühla, 1754–1759, piaskowiec szydłowiecki, własność Skarbu Państwa.
Podczas II wojny światowej ogromna liczba warszawskich zbiorów, w tym kolekcji Muzeum Narodowego, Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych oraz przedwojennego Państwowego Muzeum Zoologicznego, została wywieziona przez Niemców do składnic znajdujących się na terenie Dolnego Śląska, Rzeszy czy Austrii. Składnice te były plądrowane jeszcze w trakcie działań wojennych. Pozostawione przez wycofujące się wojska niemieckie dzieła sztuki były rozkradane i wywożone do ZSRR przez wyspecjalizowane jednostki Armii Czerwonej, tzw. trofiejne brygady. Obiekty ze składnic – jako swoiste pamiątki – niejednokrotnie przywłaszczali sobie również żołnierze wojsk alianckich. Zdarzały się też przypadki zwykłej kradzieży, dokonywanej przez okolicznych mieszkańców.
Po upadku Powstania Warszawskiego łupem złodziei i szabrowników padło wiele cennych obiektów pozostawionych w gmachu Muzeum Narodowego czy też w opuszczonych i zbombardowanych budynkach stolicy. Pozostawione bez opieki dzieła sztuki zabierali też uciekający mieszkańcy.
Szacuje się, że z przedwojennej kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie zaginęło ok. 12 tys. obiektów. Z kolekcji Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, która po wojnie została przekazana do Muzeum Narodowego, nadal poszukiwane jest ok. 30% zabytków. Wielu z nich nie uda się już odzyskać. Tych, które przetrwały wojenną zawieruchę, ale nadal nie wróciły do macierzystych zbiorów, stale poszukują wyspecjalizowani pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
***
Kordegarda, Galeria Narodowego Centrum Kultury: „Utracone/Odzyskane z kolekcji warszawskich”
Czas trwania: 28 czerwca – 28 lipca 2024 r.
Kuratorka: Ewa Witkowska
Koordynatorka wystawy: Agnieszka Bebłowska-Bednarkiewicz
Organizatorzy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowe Centrum Kultury i Muzeum Narodowe w Warszawie
Oprowadzanie kuratorskie: 5,19, 26 lipca – Ewa Witkowska MKiDN, 5 lipca – Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz, w godz. 16.00-19.00
Narodowe Centrum Kultury
