W Galerii Sztuki Średniowiecznej MNW można obejrzeć Biblię wydrukowaną ponad 570 lat temu przez Johannesa Gutenberga. Jest to jeden z niewielu zachowanych na świecie egzemplarzy i zarazem jedyny w Polsce. Najważniejszej księdze chrześcijaństwa towarzyszą dzieła ze zbiorów MNW, ukazujące historię piśmiennictwa i czytelnictwa u kresu średniowiecza. Biblia należy do zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie i jest prezentowana w MNW po raz drugi w historii. Pokaz potrwa do 23 marca br.
Pierwsza drukowana księga zmienia Europę
Biblia drukowana w Moguncji przez Johannesa Gutenberga w latach 1452–1455 stanowi symboliczne świadectwo przełomu, jaki dokonał się w Europie dzięki zastosowaniu wynalazku ruchomej czcionki. Nowa technika umożliwiła szybszą produkcję książek, a co za tym idzie łatwiejszą wymianę informacji, przyczyniając się do upowszechniania wiedzy i popularyzacji nowych idei. Dwutomowa Biblia jest pierwszym w Europie wielkim tekstem drukowanym tą metodą, a jej pojawienie zbiega się z rozwojem prądu zwanego humanizmem. Technologia Gutenberga szybko rozprzestrzeniła się, na terenie Cesarstwa powstały liczne oficyny drukarskie sprzedające książki w całej Europie.
Dzieło mistrzów wielu specjalności
Prezentowana w MNW Biblia jest przykładem późnośredniowiecznej praktyki warsztatowej: powstała dzięki udziałowi rzemieślników różnych specjalności. Biblia ma dwa woluminy i liczy łącznie 640 nieliczbowanych kart: w tomie pierwszym znajdują się 324 karty, w tomie drugim – 316. Kodeksy składają się z różnorodnych materiałów. Papier, na którym wydrukowano Biblię, powstał w Nadrenii. Nad dekoracją malarską pracował iluminator, który ozdobił jej karty różnobarwnymi inicjałami, wiciami delikatnych filigranów i czerwonymi rubrykami.
1452–1455,
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie im. Biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego
Wydrukowaną w Moguncji księgę oprawił w Lubece introligator Henryk Coster. Dzięki niemu chronią ją i zdobią deski z dębiny bałtyckiej powleczonej koźlą skórą, na której wytłoczono przedstawienia zwierząt, ornamenty roślinne, wizerunki św. Pawła oraz nazwisko introligatora. Wyjątkowość usterki drukarskiej Biblia Gutenberga z Muzeum Diecezjalnego w Pelpinie należy do jednych z najcenniejszych i najciekawszych woluminów zachowanych na świecie. O wartości egzemplarza przesądza nie tylko fakt, że należy on do najwcześniejszych prac mogunckiego drukarza. Decydująca okazała się drobna usterka techniczna w druku: na jednej z kart pierwszego tomu, na marginesie, odbił się kształt czcionki, która musiała wypaść z mocowania. Badacze zyskali tym samym nieocenione źródło wiedzy na temat warsztatu ówczesnego impresora.
1452–1455
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie im. Biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego
Po latach znów w MNW
W ostatnim stuleciu losy pelplińskiej Biblii Gutenberga splatały się z burzliwą historią Polski. W obliczu zagrożenia wojennego w 1939 księga została wywieziona przez Warszawę, Paryż i Wielką Brytanię do Kanady. Podczas drugiej wojny światowej znajdowała się w skarbcu Bank of Montreal w Ottawie. Do Polski wróciła w 1959, nim jednak trafiła do Pelplina, przez kilka dni była eksponowana w Muzeum Narodowym w Warszawie. W rocznicę tego wydarzenia, 7 lutego 2025, rozpocznie się w MNW pokaz Biblii Gutenberga, będący znakomitą okazją do przyjrzenia się także innym zabytkom w Galerii Sztuki Średniowiecznej.
1452–1455
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie im. Biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego
fot. Juliusz Raczkowski
W trosce o unikatowe dzieło
Prezentacja Biblii Gutenberga wymaga starannych przygotowań. Klimatyzowana gablota w Galerii utrzymuje odpowiednie dla dzieła warunki: temperaturę ok. 20–23°C oraz wilgotność względną poniżej 45–55 procent. Ważną częścią gabloty jest pulpit, na którym spoczywają oba tomy. Konstrukcja zabezpiecza je przed zbyt dużym kątem otwarcia i w ten sposób zapobiega powstawaniu naprężeń i zniszczeń. Ograniczenia dotyczą również sposobu oświetlenia dzieła. Biblię można eksponować nie więcej niż 60 dni w roku, z niewielką ilością sztucznego światła i z dala od niebezpiecznego dla zabytków słonecznego promieniowania UV. Szczególnie wrażliwe na światło są strony bogate w elementy rękopiśmienne. Wszystkie te wymogi dzięki staraniom konserwatorów dzieł sztuki pozwalają zachować wyjątkowy zabytek kultury europejskiej dla kolejnych pokoleń.
Spacer szlakiem kultury pisma i ksiąg
Pokazowi Biblii towarzyszy tematyczna ścieżka zwiedzania, poświęcona późnośredniowiecznej kulturze pisma i książce drukowanej. Spacer poprowadzi zwiedzających śladem malarskich i rzeźbiarskich wyobrażeń ksiąg, osób czytających lub piszących, a także inskrypcji o rozmaitych formach i funkcjach. Mnogość wizerunków osób z kodeksami w dłoniach i napisów na średniowiecznych obrazach uświadamia, jak ważnym przedmiotem była wtedy książka. Pokazane zostanie również oddziaływanie grafiki – nowego medium. Dawni mistrzowie bardzo chętnie korzystali z odbitek przy tworzeniu własnych kompozycji. Zabytki w Galerii Średniowiecznej, które tworzą tę ścieżkę, zostały oznaczone specjalnym symbolem. Dodatkowe artykuły znajdują się na stronie Cyfrowe MNW.
Kurator pokazu: Marcin Bogusz / MNW
Organizatorem MNW jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Instytucją partnerską pokazu jest Muzeum Diecezjalne w Pelplinie.
Pokaz wspierają Mecenasi Muzeum Narodowego w Warszawie: PGE Polska
Grupa Energetyczna i ORLEN, Partner Strategiczny Muzeum: PZU oraz
Partnerzy Muzeum: Totalizator Sportowy, KPMG i PKP Intercity.
Biuro prasowe MNW
