28 kwietnia – 10 październik 2024 r.
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie
Ul. Dworcowa 5, 62-052 Komorniki
Wystawa jest pierwszą od wielu dekad, tak dużą, próbą opowiedzenia o dramatycznym okresie w historii polskiej wsi. Na temat pańszczyzny wypowiedzieli się już naukowcy, pisarze, filmowcy, szeroko artyści a nawet Netflix (serial „1670”). Brakowało głosu muzeów. Do takiej roli znakomicie nadaje się szreniawska placówka. Jest to instytucja od sześćdziesięciu lat wnikliwie badająca historię polskiego rolnictwa. W swoich zbiorach posiada tysiące obiektów dokumentujących tę przeszłość. Stąd oczywista decyzja o przygotowaniu nowej wystawy. Prace nad nią trwały kilka lat. Zaczęło się od seminariów naukowych dzięki którym powstała koncepcja przyszłej ekspozycji. Kolejnym krokiem było wyszukanie i pozyskanie dodatkowych eksponatów z czołowych polskich muzeów, archiwów, teatrów i galerii. Dzięki tym działaniom na wystawie prezentowane jest kilkaset obiektów z 25 instytucji.
Tytuł „Chłop-niewolnik?” jest pytaniem i zadaniem skierowanym do widza. Przy pomocy wystawy ma on szansę na sformułowanie własnej odpowiedzi. Niestety w podręcznikach historii pańszczyzna to zaledwie kilka nudnych wzmianek. A przecie wielu z nas używa jako epitetów pańszczyźniane, folwarczne w stosunku do własnej pracy czy stosunków społecznych. Szreniawska ekspozycja daje szansę poszerzenia wiedzy, często przeciętnej, u statystycznego Polaka.
Wystawa podzielona jest na dziewięć części tematycznych. Chronologicznie prowadzą one widza od XV wieku kiedy to rodziła się pańszczyzna, przez jej upowszechnienie się w XVII i XVIII wieku, do kończącego ją XIX wieku. W częściach tych oprócz najważniejszych dat możemy poznać tragiczne aspekty pańszczyzny jak kary i przedmioty do ich wykonywania. Były to kuny, dyby czy harapy. Towarzyszą im przerażające płaskorzeźby ukazujące bicie chłopek czy chłopów. Kolejne części wystawy prezentują nowożytną sztukę obrazującą dolę wsi. Wśród artystów znajdziemy dzieła Kossaka, Chełmońskiego, Tetmajera, Gersona, Styki, Kotsisa i wielu innych. Dalej przedstawione są współczesne sztuki teatralne, literatura czy muzyka rezonujące tematykę pańszczyzny już w XXI wieku. Ostatnia część wystawy ma charakter edukacyjny, gdzie młody widz może dotknąć przeszłości i poczuć jej fakturę czy zapach. Ekspozycji towarzyszy wiele interesujących wydarzeń takich jak debaty, spotkania z autorami książek. Przewidziane są również lekcje tematyczne dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz specjalne kuratorskie oprowadzania. Dokładne informacje dostępne są na stornie Muzeum.
Jagoda Nowicka-Borowicz
