Pierwsza kobieta, która otrzymała w Polsce nominację profesorską, była etnografką. Pierwsza kobieta, która wykładała antropologię w Oksfordzie, była polską uczoną. Zwrócenie uwagi na znaczenie, jakie w kształtowaniu się etnologii jako dyscypliny naukowej w Polsce odgrywały kobiety, to główne przesłanie wystawy „Etnografki, antropolożki, profesorki”, którą będzie można obejrzeć w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie.
Użyte w tytule feminatywy odsyłają do sposobu, w jaki myślały i pisały o sobie pierwsze kobiety, które zawodowo zajmowały się działalnością akademicką, badawczą czy muzealniczą w instytucjach związanych z tą właśnie dyscypliną.
„Jak zdecydowana większość pierwszych pokoleń Polek z wyższym wykształceniem stosowały one formy żeńskie w odniesieniu do własnej działalności zawodowej.” – tłumaczy Ewa Klekot, kuratorka wystawy. Wystawa ma nie tylko przypominać wybrane postacie pierwszych dwóch pokoleń kobiet profesjonalnie związanych z ludoznawstwem, etnografią, antropologią i etnologią, ale też pokazywać zróżnicowanie ról odgrywanych przez kobiety w rozwoju tej dyscypliny.
„Bohaterki wystawy zostały dobrane w taki sposób, żeby to zróżnicowanie ról i funkcji uwidocznić, pokazując zarazem różne drogi zawodowe, zależne od pochodzenia społecznego, losów w czasie II wojny światowej i decyzji podejmowanych w następstwie powojennych zmian ustrojowych.” – dodaje kuratorka.
Na wystawie zaprezentowane zostały badaczki mieszkające i pracujące poza granicami kraju, jak i te, które wniosły wkład w rozwój instytucjonalnej etnologii w całej Polsce, a także te, których życie obejmuje oba te etapy. To zarówno wykładowczynie wyższych uczelni i organizatorki życia akademickiego, jak i pracowniczki i kierowniczki muzeów, redaktorki wielotomowych wydawnictw naukowych i autorki znaczących publikacji. Wśród nich zobaczymy: Marię Czaplicką – badaczkę, która odbyła naukową wyprawę na Syberię, Krystynę Krahelską – etnografkę, która pozowała do słynnego pomnika Warszawskiej Syreny, Cezarię Baudouin de Courtenay-Jędrzejewiczową – pierwszą kobietę, która uzyskała habilitację na Uniwersytecie Warszawskim czy Janinę Tuwanównę, kustoszkę Muzeum Etnograficznego w Warszawie, która była też żołnierką AK w stopniu kapitana. Łącznie poznamy 20 wyjątkowych kobiet.
„Wystawa poświęcona jest matkom założycielkom polskiej etnologii. I chociaż etnologia została kilka lat temu wykreślona z wykazu dyscyplin naukowych, to wierzymy, że ta wystawa przyczyni się do tego, aby przekonać o tym, jak wspaniałą i różnorodną jest nauką i jakie biografie stoją za jej założycielkami.” – mówi Robert Zydel, dyrektor Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
Na ekspozycji można obejrzeć zarówno osobiste pamiątki, przede wszystkim związane z naukową działalnością badaczek, fotografie oraz eksponaty stanowiące przedmiot ich działalności badawczej i naukowej, jak i publikacje bohaterek. Ich wybór jest dostępny na wystawie w specjalnie zaaranżowanej czytelni.
Wystawę czasową „Etnografki, antropolożki, profesorki” można oglądać od 18.10.2022 do 29.10.2023 roku w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, ul. Kredytowa 1.
Kuratorki wystawy:
dr Ewa Klekot, antropolożka, tłumaczka, kuratorka. Adiunktka w Instytucie Projektowania Uniwersytetu SWPS; wykłada w School of Form i na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się interdyscyplinarnym łączeniem humanistyki i nauk społecznych z projektowaniem i działaniami artystycznymi, zarówno w badaniach, jak i edukacji. Absolwentka archeologii i etnologii, doktor nauk o sztuce. Aktualny obszar badań to antropologia wytwarzania oraz związane z nią poznanie i wiedza: umiejętności, wiedza ciała, materiały i procesy; tradycje wytwarzania a dziedzictwo niematerialne. Zajmuje się też antropologiczną refleksją nad sztuką, zwłaszcza społecznym konstruowaniem sztuki ludowej i prymitywnej, a także materialnością i wartościowaniem rzeczy uznawanych za dizajn, sztukę, zabytek, eksponat muzealny. Członkini powołanych przy Prezydencie m. st. Warszawy Zespołu ds. pomników i upamiętnień oraz Zespołu ds. dziedzictwa niematerialnego; przewodnicząca Rady Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie.
Marta Skwirowska, antropolożka, absolwentka Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW (2001), obecnie doktorantka w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN. Stypendystka rządu meksykańskiego, stażystka w Museo de América w Madrycie (2007). W Meksyku (2008-2009) prowadziła badania wokół obrzędowości i meksykańskiej sztuki ludowej (arte popular), w tym sztuki efemerycznej. Związana z Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, w którym zajmuje się kolekcją obu Ameryk. Autorka artykułów o sztuce i kulturze Meksyku.
Projekt sfinansowano ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego oraz Miasta Stołecznego Warszawy.
