Wystawa stała sztuki starożytnej z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, mieszcząca się na pierwszym piętrze w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich, ma na celu ukazanie kompleksowego obrazu sztuki kultur starożytnych.
Zwiedzanie Galerii Sztuki Starożytnej to podróż przez kraje basenu Morza Śródziemnego: Grecję, Italię, Egipt i Bliski Wschód. Zaczynamy od Egiptu, czyli zabytków najstarszych. Stamtąd przenosimy się w czasie i przestrzeni do Italii, gdzie poznajemy kulturę etruską. Dalej wędrujemy na południe, by zobaczyć zabytki południowej Italii – tam, gdzie działały warsztaty greckie. Kolejny krok to poznawanie kultury rzymskiej, czyli obiektów z epoki cesarstwa rzymskiego. Następnie przenosimy się do Grecji, a stamtąd wędrujemy na Bliski Wschód, gdzie znajdują się zabytki mezopotamskie, a także kartagińskie, czyli sztuka punicka. Na koniec wracamy do Egiptu w czasach późnorzymskich. Otwarta architektura ekspozycji daje nam możliwość porównania różnych kultur, poznajemy na przykład, w jaki sposób chowano zmarłych w Egipcie, Etrurii czy też na trenach rzymskich
mówi kurator wystawy dr Dorota Gorzelany-Nowak.
Trzon wystawy w Arsenale stanowi zbiór starożytności pozyskany przez księcia Władysława Czartoryskiego w drugiej połowie XIX w. Jego istotnym uzupełnieniem jest zespół 150 obiektów sztuki antycznej – rzymskich i greckich – Artura Potockiego, zakupiony od spadkobierców pod koniec ubiegłego roku. Zabytki rzeźby i rzemiosła artystycznego, którego najcenniejszą częścią są marmurowe posągi i fragmenty sarkofagów rzymskich pozyskane w 1830 r. w Rzymie, były przechowywane w pałacu w Krzeszowicach pod Krakowem do czasu II wojny światowej. W 1940 r., zanim Hans Frank przejął pałac, Pelagia Potocka, wówczas kustosz Muzeum Książąt Czartoryskich, aby uchronić kolekcję, sprowadziła ją do Krakowa. Część tego zbioru – w tym 150 dzieł sztuki antycznej, głównie rzeźby i płaskorzeźby rzymskie – znalazła schronienie w tymże Muzeum i jako depozyt przeszła w 1950 r. pod opiekę Muzeum Narodowego w Krakowie. W skali polskich zbiorów muzealnych stanowią one unikatowy zespół o wyjątkowym znaczeniu jakościowym, merytorycznym i kolekcjonerskim.
Łącznie na wystawie w Arsenale znajduje się 1000 obiektów – najstarsze pochodzą z III tysiąclecia p.n.e., a najmłodsze z VII w. n.e. Reprezentowane są wszystkie dziedziny rzemiosła starożytnego: kamienna rzeźba architektoniczna, dekoracyjna, portretowa i funeralna, rzeźba w drewnie, wyroby odlewane i wykuwane z brązu, srebra, złota oraz odciskane z gliny, malarstwo na drewnie, glina, ceramika, wyroby plecionkarskie.
Spośród zabytków egipskich wyróżnia się sarkofag z kartonażem i mumią Asetemachbit i sarkofag Tachenemti. Wyposażenie grobowe i przedmioty kultowe obejmują stele grobowe kamienne i drewniane, w tym stelę nomarchy Górnego Egiptu Merera z lat 2155–2040 p.n.e., zespół fragmentów papirusów z tekstami Księgi umarłych, fragmenty tkanin grobowych, kanopy i skrzynki grobowe, figurki uszebti, rzeźby drewniane i brązowe, naczynia kamienne, przedmioty kosmetyczne, kosze i sieć rybacką, biżuterię, amulety, skarabeusze oraz trzy mumie zwierzęce i dwa sarkofagi zwierzęce. Okres bizantyjski reprezentują fragmenty reliefów i tkanin koptyjskich.
Obszar Italii reprezentują zabytki etruskie, takie jak urna i trzy sarkofagi tuskańskie z III–II w. p.n.e., głowy wotywne, ceramika – w tym charakterystyczne dla tej kultury bucchero nero i impasto, wyroby brązowe obejmujące elementy uzbrojenia oraz typowe przedmioty kosmetyczne. Do najcenniejszych obiektów należą reliefowe lustro z Prometeuszem z połowy IV w. p.n.e. i dwie złote bransolety z VII w. p.n.e. W grupie zabytków greckich z terenów południowej Italii obok ceramiki i figurek terakotowych przykuwa uwagę złota biżuteria grecka i rzymska oraz naczynia brązowe.
Do najważniejszych zabytków kultury cesarstwa rzymskiego należą: zespół rzeźb i ich fragmentów, dwa portrety mumiowe, fresk sakralno-idylliczny datowany na IV styl pompejański, mozaika grobowa, fragmenty marmurowych sarkofagów rzymskich i wczesnochrześcijańskich, reliefy architektoniczne i ołtarzowe, naczynia szklane i ceramika terra sigilata wykonywana w warsztatach egipskich, Azji Mniejszej i Galii, figurki brązowe oraz inne drobne przedmioty codziennego użytku.
Jako dopełnienie głównej ekspozycji sztuki starożytnej zwiedzający może zobaczyć dwie wystawy w Basztach przylegających do budynku Arsenału: wybór monet w Gabinecie Numizmatycznym mieszczącym się w Baszcie Stolarskiej oraz zespół najlepszych i najbardziej charakterystycznych obiektów z terenu Polski pochodzących z kolekcji prehistorycznej księcia Władysława Czartoryskiego, zlokalizowany w Baszcie Ciesielskiej.
Posąg boga rzeki, Cesarstwo Rzymskie, 2 połowa II w., fot. Pracownia MNK, CC BY 4.0 
Posąg Wenus typu Medici, marmur, Cesarstwo Rzymskie, początek I wieku, fot. Pracownia MNK, CC BY 4.0 
Kartonaż z mumią Asetemachbit, płótno, polichromia, Egipt, XXII–XXIII dynastia (IX wiek p.n.e.), fot. Pracownia MNK, CC BY 4.0
O remoncie Arsenału
Remont Arsenału wraz z aranżacją Galerii Sztuki Starożytnej kosztował 18,5 mln zł i trwał siedem lat. Środki na jego prowadzenie pochodziły z trzech źródeł: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa i Gminy Miejskiej Kraków. Prace rozpoczęły się w 2014 roku wymianą pokrycia dachu Arsenału oraz Baszt: Stolarskiej i Ciesielskiej. Wykonano wtedy też remont konserwatorski elewacji zewnętrznej budynku i pionową izolację zewnętrzną. Natomiast w latach 2017-2020 przeprowadzono kompleksowy remont wnętrz Arsenału wraz z przebudową dachu. Przywrócono wówczas historyczny, czterospadowy dach autorstwa Maurycego Ouradou – architekta księcia Władysława Czartoryskiego. Dzięki temu przestrzeń uzyskała dodatkowe 30% powierzchni na biura i pomieszczenia techniczne. Jeśli chodzi o przestrzeń ekspozycyjną to została powiększona o dwa miejsca w Basztach: Stolarskiej i Ciesielskiej. Te dwie przestrzenie są już dostępne dla zwiedzających razem z Galerią Sztuki Starożytnej na I piętrze. Piętro niżej jest sala wystaw czasowych, a docelowo ma być tu przeniesiona Galeria „Broń i Barwa w Polsce”. Dzięki zainstalowaniu windy Arsenał stał się po raz pierwszy dostępny dla osób z niepełnosprawnościami. Obiekt został też zaopatrzony w najważniejsze i najnowocześniejsze systemy obsługi muzealnej: przeciwpożarowy, ochrony zbiorów, kontrolę dostępu, wentylację i klimatyzację. Wcześniej nie było żadnych wentylowanych i klimatyzowanych pomieszczeń. Dzięki tym zmianom przestrzeń w Arsenale zyskała zupełnie nową jakość.
Serdecznie zapraszamy na filmowy spacer po wystawie „Źródła. Galeria Sztuki Starożytnej”, podczas którego prezentowane są wybrane z kolekcji obiekty: https://playkrakow.com/vods/vod.1081