Znamy nazwiska autorów książek nominowanych do Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego. Kapituła konkursu wyłoniła piętnaście tytułów – pięć w każdej z trzech kategorii: Książka historyczna, Reportaż historyczny oraz Nagroda specjalna (za publikację na temat dramatycznych wydarzeń za wschodnią granicą Polski). Zwycięzców poznamy w listopadzie.
Spośród blisko osiemdziesięciu książek zgłoszonych przez autorów i wydawców kapituła nominowała pięć publikacji w każdej z kategorii. Autorzy najlepszych książek w każdej z kategorii otrzymają nagrodę w wysokości 40 tys. zł oraz okolicznościową statuetkę. Kapituła może ponadto wyróżnić w każdej z kategorii dwie książki, których autorzy otrzymają nagrodę w wysokości 15 tys. zł. Nagrody i wyróżnienia zostaną wręczone podczas uroczystej gali w Warszawie w listopadzie 2022 roku.
O Międzynarodowej Nagrodzie im. Witolda Pileckiego
W międzynarodowej kapitule Nagrody zasiadają uznani naukowcy: dr Łukasz Adamski, prof. Richard Butterwick-Pawlikowski, prof. Marek Cichocki, dr Piotr Cywiński (przewodniczący), prof. Magdalena Gawin, prof. Patrycja Grzebyk, prof. Marek Kornat, dr Wojciech Stanisławski i prof. Claudia Weber, jak również korespondent wojenny Jack Fairweather oraz Krzysztof Kosior – przedstawiciel rodziny Patrona Nagrody, prawnuk Witolda Pileckiego.
W 2021 roku Nagrody Pileckiego otrzymali Christina Lamb za głośną pozycję Our Bodies, Their Battlefield: What War Does to Women (w tym roku wydaną również w języku polskim) i Filip Gańczak za książkę Jan Sehn. Tropiciel nazistów. W tym roku Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego zostanie przyznana po raz drugi. Instytut Pileckiego we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu zainaugurował ją w zeszłym roku, dla uczczenia 120. rocznicy urodzin Rotmistrza. Witold Pilecki nie bez przyczyny został patronem nagrody – jego raporty z Auschwitz-Birkenau relacjonują zbrodnie dokonywane przez Niemców, opisują konkretne wydarzenia, ale zawierają też dogłębną analizę i humanistyczną refleksję na temat sytuacji w obozie.
Międzynarodową Nagrodę im. Witolda Pileckiego otrzymują autorzy najlepszych książek naukowych i reporterskich, które ukazały się w danym roku po polsku lub po angielsku, i dotykają polskiego doświadczenia dwóch totalitaryzmów. W tym roku z uwagi na tragiczną sytuację za wschodnią granicą Polski jedna z kategorii została poświęcona wyłącznie publikacjom na temat trwającej od 2014 roku agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 roku protestów na Białorusi i związanych z nimi represji – kapituła wybierze, która z nominowanych książek dostanie Nagrodę specjalną.
Kategoria I – Naukowa książka historyczna – najlepsza monografia lub synteza na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku.
Nagradzana jest dobra dokumentacja, oryginalna interpretacja i atrakcyjny przekaz.
Nominowano:
- Grzegorz Berendt, Bronna Góra 1942 roku. Miejsce zagłady natychmiastowej na Polesiu, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
- Joanna Lubecka, Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Instytut Pamięci Narodowej, Ośrodek Myśli Politycznej
- Grzegorz Majchrzak, Rozpracowanie organów kierowniczych NSZZ „Solidarność” przez Służbę Bezpieczeństwa 1980-1982, Instytut Pamięci Narodowej
- Jacek Tebinka i Anna Zapalec, Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), Wydawnictwo Neriton
- Anna Wylegała, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne
Kategoria II – Reportaż historyczny – książka, która oferuje czytelnikowi wciągającą opowieść o polskim doświadczeniu konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku. Oprócz klasycznych reportaży historycznych uwzględniane są w tej kategorii biografie, zbiory relacji, wspomnień lub korespondencji autorstwa świadków historii.
Nagradzany jest szacunek do źródeł, dobra kompozycja i wiarygodność narracyjna.
Nominowano:
- Andrzej Brzeziecki, Wielka gra majora Żychonia. As wywiadu kontra Rzesza, Wydawnictwo Literackie
- Magda Łucyan, Dzieci getta. Ostatni świadkowie Zagłady, Znak Horyzont
- Krzysztof Mordyński, Sny o Warszawie. Wizje przebudowy miasta 1945-1952, Prószyński i S-ka
- Jane Rogoyska, Surviving Katyń – Stalin’s Polish Massacre and the Search for Truth, Oneworld Publications
- Tomasz Słomczyński, Kaszëbë, Wydawnictwo Czarne
Kategoria III – Nagroda specjalna zostanie w obecnej edycji przyznana za książkę na temat trwającej od 2014 roku agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 roku protestów na Białorusi i związanych z nimi represji.
Przy ocenie książek w tej kategorii w sposób szczególny doceniane będą szeroki horyzont refleksji, determinacja w dążeniu do prawdy oraz intuicja śledcza.
Nominowano:
- Stanislav Aseyev, The Torture Camp on Paradise Street, The Old Lion Publishing House
- Tomáš Forró, Apartament w hotelu wojna. Reportaż z Donbasu, Wydawnictwo Czarne
- Joanna Getka, Jolanta Darczewska, Na drodze do wolności. Białoruska partyzantka kulturowa w przestrzeni publicznej i Internecie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
- Wojciech Mucha, Krew i ziemia. O ukraińskiej rewolucji, Wydawnictwo Fronda
- Paweł Pieniążek, Greetings From Novorossiya: Eyewitness to the War in Ukraine, University of Pittsburgh Press
O nominowanych pozycjach
W kategorii specjalnej listę nominacji otwiera wstrząsający zapis przeżyć Stanislava Aseyeva z tajnego więzienia rosyjskiej FSB, funkcjonującego w okupowanym Doniecku. Tomáš Forró opisuje w swojej książce nie tylko walki toczące się na wschodzie Ukrainy, ale także realia codziennego życia w samozwańczych „republikach” donieckiej i ługańskiej. Joanna Getka i Jolanta Darczewska analizują różnorodne formy oporu wobec reżimu Aleksandra Łukaszenki pojawiające się w białoruskiej kulturze. W książce Wojciecha Muchy znajdziemy zaś zarówno opis ukraińskiej rewolucji godności, jak i następującej po niej walki o niezależność od Rosji. Z kolei publikacja Pawła Pieniążka to reporterski zapis starć w Donbasie toczonych w 2014 roku.
Nominowane w tym roku książki naukowe dotyczą różnorodnych tematów z dziedziny historii Polski, które łączy motyw konfrontacji z nazizmem i komunizmem. Grzegorz Berendt opisuje w swej książce funkcjonowanie miejsca zagłady Żydów w Bronnej Górze, w którym Niemcy zamordowali między innymi mieszkańców getta w Brześciu. Joanna Lubecka analizuje z kolei przebieg procesów niemieckich zbrodniarzy, sądzonych po wojnie przed krakowskimi sądami. Grzegorz Majchrzak omawia operacje SB prowadzone w latach 1980-1982 w celu rozbicia kierownictwa „Solidarności”. Jacek Tebinka i Anna Zapalec – działania i strategię brytyjskich służb specjalnych wobec ruchu oporu w okupowanej Polsce. Książka Anny Wylegały dotyczy zaś przebiegu, odbioru i pamięci o reformie rolnej, która tuż po II wojnie światowej odcisnęła niebagatelne piętno na polskim społeczeństwie.
Wśród nominowanych do nagrody reportaży historycznych znajdziemy m.in. opis losów niesłusznie oskarżonego o zdradę asa polskiego wywiadu Jana Henryka Żychonia, którego dramatyczną historię przypomniał Andrzej Brzeziecki. Magda Łucyan pochyliła się z kolei nad wstrząsającymi przeżyciami polskich Żydów, którzy jako dzieci przetrwali pobyt w gettach. Krzysztof Mordyński omawia rozmaite powojenne plany odbudowy zniszczonej przez Niemców Warszawy. Jane Rogoyska – w skierowanej do anglojęzycznych czytelników książce – opisuje mord w Katyniu i zmagania o jego upamiętnienie wbrew sowieckiej propagandzie. Tomasz Słomczyński przybliża zaś czytelnikom historię i współczesność Kaszub ze szczególnym uwzględnieniem lat 1939-1945, czyli czasu najpierw niebywale brutalnej niemieckiej okupacji, a później zbrodni zwycięskiej Armii Czerwonej.
O autorach
Kategoria I – Naukowa książka historyczna
Grzegorz Berendt – historyk, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Badacz XX-wiecznych dziejów polskich Żydów oraz Pomorza Gdańskiego. Autor m.in. Życie żydowskie w Polsce w latach 1950-1956. Z dziejów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.
Joanna Lubecka – doktor nauk politycznych i historyk, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej oraz Akademii Ignatianum. Zajmuje się m.in. historią III Rzeszy oraz niemiecką pamięcią i polityką historyczną. Współredaktorka tomu Doświadczenie dwóch totalitaryzmów. Interpretacje.
Grzegorz Majchrzak – historyk, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej. Autor i współautor kilkunastu książek, dotyczących przede wszystkim historii „Solidarności”, m.in. Solidarność na celowniku. Wybrane operacje SB przeciwko związkowi i jego działaczom.
Jacek Tebinka – profesor Uniwersytetu Gdańskiego, kierownik Zakładu Historii Najnowszej i Myśli Politycznej XIX i XX wieku w Instytucie Politologii. Jego zainteresowania badawcze obejmują stosunki angielsko-polskie w XX wieku oraz rolę informacji wywiadowczych w dyplomacji. Autor m. in. Brytyjczycy o statusie Szczecina. Tajny raport Rohana Butlera (1965 r.).
Anna Wylegała – doktor socjologii, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Zajmuje się kwestiami pamięci biograficznej i społecznej w Polsce i na Ukrainie oraz historią społeczną wojny i wczesnego okresu powojennego w obu krajach. Autorka książki Displaced Memories. Remembering and Forgetting in Post-War Poland and Ukraine.
Anna Zapalec – historyk, profesor Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Prowadzi badania nad historią II wojny światowej, zwłaszcza w kontekście dziejów Polski. Opublikowała m in. Druga strona sojuszu. Żołnierze brytyjscy w Polsce w czasie II wojny światowej.
Kategoria II – Reportaż historyczny
Andrzej Brzeziecki – historyk, dziennikarz i publicysta. W latach 2008-2019 redaktor naczelny „Nowej Europy Wschodniej”. Autor i współautor książek reporterskich, m. in. Czerniawski. Polak, który oszukał Hitlera.
Magda Łucyan – dziennikarka i reportażystka. Autorka cyklów rozmów ze świadkami historii XX wieku emitowanych w TVN24 oraz książki Powstańcy. Ostatni świadkowie walczącej Warszawy.
Krzysztof Mordyński – doktor historii sztuki, zajmuje się historią urbanistyki i architektury Warszawy. Opublikował m. in. Piękno niedostrzegane. Detal architektoniczny zabytkowego terenu Uniwersytetu Warszawskiego.
Jane Rogoyska – brytyjska pisarka, historyk i reżyser. Jej zainteresowania ogniskują się wokół historii XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Autorka m. in. książki Gerda Taro. Inventing Robert Capa.
Tomasz Słomczyński – dziennikarz, publikował w licznych mediach ogólnopolskich i regionalnych, założyciel i redaktor naczelny internetowego Magazynu Kaszuby. Autor i współautor książek, m.in. Pogrzebani nocą. Ofiary Grudnia ’70 na Wybrzeżu Gdańskim.
Kategoria III
Stanislav Aseyev – ukraiński pisarz i dziennikarz pochodzący z Doniecka. Więziony i torturowany za publikację reportaży o sytuacji w Donbasie; teksty zostały następnie wydane w zbiorze In Isolation: Dispatches from Occupied Donbas.
Jolanta Darczewska – doktor nauk humanistycznych, tłumaczka, znawczyni problematyki bezpieczeństwa obszaru posowieckiego. W latach 2007-2011 dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich. Opublikowała m. in. Obrońcy oblężonej twierdzy: uwagi na temat historycznej legitymizacji służb specjalnych Rosji.
Tomáš Forró – słowacki reporter zajmujący się kryzysami politycznymi i konfliktami zbrojnymi. Autor reportaży z m. in. Ameryki Łacińskiej, Azji Wschodniej i Ukrainy. Ostatnio opublikował Zlatá horúčka. Venezuela – od ropnej veľmoci k úpadku ľudskej civilizácie [Gorączka złota. Wenezuela – od naftowej potęgi do cywilizacyjnej zapaści].
Joanna Getka – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Katedry Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Współredagowała m.in. tom Tożsamość białoruska : doświadczenia przeszłości i wyzwania teraźniejszości: w 30. rocznicę uzyskania przez Białoruś niepodległości.
Wojciech Mucha – dziennikarz, redaktor naczelny „Dziennika Polskiego” i „Gazety Krakowskiej”, w przeszłości szef działu opinii „Gazety Polskiej”. Współautor m. in. zbioru wywiadów Matki niepokornych.
Paweł Pieniążek – dziennikarz, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. Relacjonował wydarzenia m.in. z Afganistanu, Iraku, Syrii i Ukrainy. Ostatnio opublikował Po kalifacie. Nowa wojna w Syrii.
