Już za chwilę poznamy zwycięzców i wyróżnionych III edycji Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego! 30 listopada piętnaścioro nominowanych twórców z Polski i zagranicy usłyszy werdykt jury podczas uroczystej gali w Zamku Ujazdowskim w Warszawie.
Spośród przeszło pięćdziesięciu zgłoszonych przez autorów i wydawców książek, międzynarodowa kapituła Nagrody nominowała po 5 publikacji w każdej z 3 kategorii. Zwycięzcy otrzymają nagrodę w wysokości 40 tys. złotych oraz okolicznościową statuetkę. Ponadto, kapituła przyzna wyróżnienia w wysokości 15 tys. zł.
Wśród książek nominowanych do Nagrody mocnym akcentem jest w tym roku temat dzieci w obliczu wojny. Jedną z autorek jest nastoletnia Ukrainka Yeva Skalietska, która swoje wojenne wspomnienia spisała w wieku 12 lat. Pojawiają się także tematy polskiej inteligencji, ekspansji terytorialnej, zsyłek, PRL-u czy Ukrainy – zarówno kiedyś (temat Wołynia), jak i dziś (w kategorii Nagrody specjalnej). Podczas uroczystej gali wręczenia Nagrody towarzyszyć nam będą prawie wszyscy nominowani twórcy, którzy przybędą z Polski i z zagranicy.
O Nagrodzie Pileckiego
Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego przyznawana jest we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu od 2021 roku. Powstała w rocznicę 120. urodzin Rotmistrza Pileckiego, który nie bez przyczyny został jej patronem: jego raporty z obozu Auschwitz-Birkenau relacjonują zbrodnie dokonywane przez Niemców, opisują konkretne wydarzenia oraz zawierają dogłębną analizę i humanistyczną refleksję na temat sytuacji w obozie.
Nagrodę Pileckiego otrzymują najlepsi autorzy książek dotykających doświadczenia dwóch totalitaryzmów, wydanych w językach polskim lub angielskim, w trzech kategoriach: Naukowa książka historyczna, Reportaż historyczny oraz Nagroda specjalna – przyznawana za książkę na temat trwającej od 2014 roku agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 roku protestów na Białorusi i związanych z nimi represji.
W międzynarodowej kapitule Nagrody zasiadają uznani naukowcy i specjaliści: dr Łukasz Adamski, prof. Richard Butterwick-Pawlikowski, prof. Marek Cichocki, dr Piotr Cywiński, Jack Fairweather, prof. Magdalena Gawin, prof. Patrycja Grzebyk, prof. Marek Kornat, Krzysztof Kosior, dr Wojciech Stanisławki i prof. Claudia Weber.
W 2021 roku Nagrody Pileckiego otrzymali Filip Gańczak za książkę Jan Sehn. Tropiciel nazistów oraz Christina Lamb za głośną pozycję Our Bodies, Their Battlefield: What War Does to Women (wiosną tego roku wydaną również w języku polskim). W 2022 roku natomiast zwycięskimi pozycjami II edycji okazały się naukowa książka historyczna Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym dr Joanny Lubeckiej oraz reportaż historyczny Wielka gra majora Żychonia. As wywiadu kontra Rzesza Andrzeja Brzezieckiego, a laureatem Nagrody specjalnej został Tomaš Forróza Apartament w hotelu wojna. Reportaż z Dobasu.
NOMINACJE
Kategoria I – Naukowa książka historyczna
- Jadwiga Biskupska, Survivors: Warsaw under Nazi Occupation, Cambridge University Press
Warszawa, jako epicentrum polskiego oporu, była obiektem brutalnych represji ze strony Niemców. Na przykładzie wojennych losów stolicy Jadwiga Biskupska, w sposób zrozumiały dla zagranicznego czytelnika, opisuje próbę likwidację polskiej inteligencji, a także różnorodne formy oporu, jakie stołeczne elity stosowały w celu odparcia groźby wynarodowienia.
Jadwiga Biskupska jest profesorem Sam Houston State University w Stanach Zjednoczonych. Zajmuje się dziejami Polski oraz Niemiec w XIX i XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii tożsamości narodowych oraz historii politycznej.
- Adam Rafał Kaczyński, Sowietyzacja Wołynia 1944–1956, Instytut Pamięci Narodowej
W następstwie Holokaustu, zbrodni OUN/UPA oraz przesiedleń Polaków ocalałych z pożogi wojennej, na Wołyniu pozostali niemal wyłącznie Ukraińcy. Choć wojna dobiegła końca, mieszkańcy regionu musieli zmierzyć się z kolejnymi tragicznymi w skutkach zmianami. Adam Kaczyński pokazuje czytelnikowi, jak włączenie tego terenu do ZSRS wpłynęło na życie gospodarcze, kulturę oraz religię mieszkańców wołyńskich miast, miasteczek i wsi.
Adam Kaczyński jest historykiem, pracownikiem filii „Piaski” Muzeum Historycznego w Legionowie. W swoich badaniach koncentruje się na dziejach Wołynia w XX wieku.
- Artur Ossowski, Dzieci z zielonego autobusu. Z zeznań o niemieckim obozie dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi, Instytut Pamięci Narodowej
W trakcie wojny do obozu przy ul. Przemysłowej w Łodzi trafiło od 2 do 3 tys. polskich dzieci. Około 200 z nich zmarło z powodu przemocy, wyniszczającej pracy i trudnych warunków życia. Książka Artura Ossowskiego, w której omawia nieznane wcześniej dokumenty na temat obozu, stanowi podsumowanie jego wieloletnich badań nad losem ofiar oraz ich oprawców.
Artur Ossowski jest naczelnikiem Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Łodzi. W swoich badaniach koncentruje się na represjach wobec polskiej ludności w czasie II wojny światowej oraz jej przebiegu militarnym.
- Piotr Puchalski, Poland in a Colonial World Order. Adjustments and Aspirations 1918-1939, Routledge
Niewydajne rolnictwo, niska produkcja przemysłowa czy dysproporcje w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów II RP – międzywojenne elity szansy na rozwiązanie tych problemów upatrywały w ekspansji na inne kontynenty. Piotr Puchalski objaśnia czytelnikowi cele ówczesnej dyplomacji, takie jak eksploatacja afrykańskich surowców oraz wpływ na procesy migracyjne, a także wpisuje politykę polskiego państwa w szerszą sytuację międzynarodową, w tym zagrożenie ze strony Niemiec i Związku Sowieckiego.
Piotr Puchalski jest profesorem Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze obejmują m. in. historię Polski w ujęciu globalnym oraz polską politykę kolonialną i narodowościową.
- Agnieszka Witkowska-Krych, Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim, Żydowski Instytut Historyczny
W getcie warszawskim, poza Domem Sierot prowadzonym przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską, funkcjonowało około 30 sierocińców i internatów. Życie dzieci oraz ich opiekunów w dzielnicy zamkniętej to temat książki Agnieszki Witkowskiej-Krych, która jako pierwsza omawia ten temat w wyczerpujący sposób, wzbogacając wiedzę o tragicznym losie warszawskich Żydów.
Agnieszka Witkowska-Krych pracuje w Żydowskim Instytucie Historycznym oraz Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W swoich badaniach koncentruje się na historii i kulturze Żydów warszawskich.
Kategoria II – Reportaż historyczny
- Rafał Łatka, Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Instytut De Republica
Kardynał Stefan Wyszyński był przywódcą duchowym, mężem stanu i moralnym punktem odniesienia nie tylko dla katolików. Rafał Łatka przedstawia podejście Prymasa Tysiąclecia do społeczno-politycznej rzeczywistości PRL, opierając się na wieloletnich badaniach i analizach źródeł dotyczących działalności polskiego Kościoła w czasach komunizmu.
Rafał Łatka jest profesorem Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej. Specjalizuje się w historii polskiego Kościoła katolickiego w XX wieku.
- Bartłomiej Noszczak, Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945), Instytut Pamięci Narodowej
Ewakuacja armii Andersa ze Związku Sowieckiego do Iranu była ratunkiem dla tysięcy osób, które wprost z „nieludzkiej ziemi” trafiły do nieznanego, odmiennego kulturowo świata. Bartłomiej Noszczak opowiada o tym, jak cieszący się odzyskaną wolnością Polacy odkrywali ludzi, miejsca i przyrodę Bliskiego Wschodu w kontekście toczącej się wojny.
Bartłomiej Noszczak pracuje w Instytucie Pamięci Narodowej. W swoich badaniach koncentruje się na polskim doświadczeniu konfrontacji z komunizmem.
- Tomasz Potkaj, Akwarium. Opowieść o Związku Literatów Polskich w PRL-u, Wydawnictwo Czarne
W czasach PRL-u literatura bywała z jednej strony narzędziem komunistycznej propagandy, z drugiej przestrzenią manifestowania oporu wobec totalitarnego państwa. Sięgając do archiwów Związku Literatów Polskich i wspomnień jego członków, Tomasz Potkaj tworzy opowieść o organizacji, którą władze PRL starały się wykorzystać do kontroli nad pisarzami.
Tomasz Potkaj jest historykiem, dziennikarzem oraz autorem książek z dziedziny literatury faktu, w których często porusza tematykę związaną z XX-wieczną historią Polski.
- Wioletta Sawicka, Wilcze Dzieci. Dziecko wobec wojny jest zawsze ofiarą, niezależnie po której stronie frontu się urodziło, Prószyński Media
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Prus Wschodnich rozpoczął się upadek III Rzeszy. Na terenie Warmii, Mazur i obecnego obwodu królewieckiego czerwonoarmiści dokonywali masowych mordów. W wyniku tych zbrodni około 10 tysięcy osieroconych dzieci tułało się po lasach i wioskach, walcząc o przetrwanie. Wioletta Sawicka przybliża losy tych, których nazwano z tego powodu „wilczymi dziećmi”.
Wioletta Sawicka jest dziennikarką i reporterką, w przeszłości związaną z Polskim Radiem Olsztyn, „Gazetą Olsztyńską” oraz „Gazetą Wyborczą”. Wilcze dzieci to jej pierwsza książka z gatunku literatury faktu.
- Błażej Torański, Kat polskich dzieci. Opowieść o Eugenii Pol, Prószyński Media
Eugenia Pol, funkcyjna w niemieckim obozie dla dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi, została skazana na karę więzienia dopiero w 1974 roku. Błażej Torański podjął się dziennikarskiego śledztwa, poszukując odpowiedzi na pytanie: dlaczego budząca grozę funkcyjna nie tylko przez wiele lat żyła na wolności, ale i pracowała w żłobku?
Błażej Torański jest pisarzem, dziennikarzem oraz autorem książek o tematyce historycznej. Publikował m.in. w „Dzienniku Łódzkim”, „Rzeczpospolitej” oraz tygodniku „Wprost”.
Kategoria III – Nagroda specjalna
- Jakub Maciejewski, Wojna. Reportaż z Ukrainy, Biały Kruk
Krwawe walki na donbaskim froncie, bombardowania Kijowa, ślady egzekucji przeprowadzonych w Iziumie oraz pozostałości obozu koncentracyjnego w Jagodnem – Jakub Maciejewski skutki rosyjskiej inwazji opisuje w najdrobniejszych szczegółach. Autor książki, który w ogarniętej wojną Ukrainie spędził ponad 4 miesiące, nie stroni również od pytań o bezpieczeństwo Polski.
Jakub Maciejewski jest publicystą, autorem książek oraz prowadzącym programy telewizyjne. Publikuje m.in. w tygodniku „Sieci” i dwumiesięczniku „Arcana”.
- Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie, Mando
24 lutego 2022 roku Zbigniew Parafianowicz przebywał w Kijowie. Był świadkiem oporu Ukraińców przeciwstawiających się rosyjskiej inwazji, a także początkowej dezorientacji państw Zachodu wobec działań Rosji. Poprzez rozmowy z dyplomatami, żołnierzami, artystami i zwykłymi mieszkańcami odmalowuje obraz mierzącego się z wojną społeczeństwa, starając się zrozumieć źródła determinacji Ukraińców.
Zbigniew Parafianowicz jest dziennikarzem „Dziennika Gazety Prawnej” i współautorem książek o Petrze Poroszence i Wiktorze Janukowyczu. Tematyką ukraińską zajmuje się od 2003 roku.
- Paweł Pieniążek, Opór. Ukraińcy wobec rosyjskiej inwazji, WAB
Ukraiński opór zbrojny przeciwko rosyjskiej inwazji przykuł uwagę świata. Za jego sukcesem stoją nie tylko siła militarna państwa, lecz także oddolne działania milionów obywateli. Paweł Pieniążek opisuje rozmaite zabiegi, jakie podejmują cywile, aby ratować swój kraj: od podporządkowywania się surowym zasadom czasu wojny, poprzez zbiórki pieniędzy na wojsko, aż po pomoc w ewakuacji ludności cywilnej.
Paweł Pieniążek jest dziennikarzem, reporterem wojennym i autorem książek. Relacjonował wydarzenia m.in. z Afganistanu, Iraku, Syrii i Ukrainy.
- Yeva Skalietska, You don’t know what war is. The Diary of a Young Girl from Ukraine, Union Square
Dziesięć dni po dwunastych urodzinach Yevy Skalietskiej Rosjanie rozpoczęli atak na jej rodzinny Charków. Ukrywając się w schronie przed bombardowaniami, dziewczynka zaczęła spisywać swoje doświadczenia z czasów inwazji. W zapiskach przedstawia walki o jedno z największych ukraińskich miast, które ucierpiało w trakcie rosyjskich ataków, a także swoją ucieczkę na zachód Europy.
Yeva Skalietska wychowała się w Charkowie. Po inwazji Rosji na Ukrainę wyjechała do Irlandii, a następnie opublikowała swoje wojenne wspomnienia.
- Serhij Żadan, Sky Above Kharkiv: Dispatches from the Ukrainian Front, Yale University Press
Znany ukraiński pisarz od początku inwazji relacjonował w mediach społecznościowych jej przebieg i uświadamiał zagranicznym czytelnikom charakter działań Rosji. Wykorzystując swoją rozpoznawalność, wspierał ewakuację dzieci i osób starszych, przekazywał na Zachód listy potrzebnych leków, koordynował dostawy żywności oraz zbiórki pieniędzy na sprzęt wojskowy. Jego wydane w formie książkowej wpisy stanowią wyjątkową formę dokumentacji rosyjskiego ataku i ukraińskiego oporu.
Serhij Żadan to ukraiński prozaik, poeta, eseista, dramaturg i piosenkarz. Jest laureatem licznych nagród.
Barbara Konarska, Biuro Prasowe Instytutu Pileckiego
