9 lipca 1861 roku Magistrat Torunia skierował do Rady Miasta projekt utworzenia Museum für Kunst und Altertum. Po uzyskaniu akceptacji tego organu i przygotowaniu projektu regulaminu władze miejsce zwróciły się 16 lipca do nadprezydenta prowincji pruskiej Augusta von Eichmanna o zgodę na to przedsięwzięcie i otrzymały ją 22 lipca. Tę właśnie datę uznaje się za początek istnienia instytucji, bez której trudno dziś sobie wyobrazić gród Kopernika.
W jednej z sal na drugim piętrze Ratusza Staromiejskiego utworzono Städtisches Museum z połączonych zbiorów Coppernicus-Verein i Gminy Miejskiej oraz darów i depozytów mieszkańców Torunia, cechów rzemieślniczych, członków i sympatyków Towarzystwa. Zarząd nad Muzeum Miejskim przekazano kuratorium składającemu się z dziewięciu członków (dwóch z Magistratu, dwóch z Rady Miejskiej i pięciu z Towarzystwa).
Zwrócono się do władz państwowych i miejskich w regionie z apelem o pomoc i poparcie dla nowej placówki oraz o „przekazanie wszelkich osobliwości z terenu do zbiorów muzeum”. Do władz i osób prywatnych rozesłano także kwestionariusze z zapytaniami dotyczącymi posiadanych przez nie dzieł sztuki. „Akcja ta dała tak poważne rezultaty, że prowizoryczne pomieszczenie zbiorów okazało się wkrótce niewystarczające nawet na zmagazynowanie wszystkich obiektów”. Zbiory zinwentaryzowano i podzielono na pięć grup:
- sztuka (rzeźba, malarstwo, grafika, rysunki)
- starożytność (broń, ozdoby, pieczęcie, zabytki archeologiczne)
- przyrządy naukowe (modele)
- przyroda
- wyroby rzemieślnicze oraz odrębny gabinet numizmatyczny.
Tak rozpoczęła się 160-letnia historia instytucji znanej dziś jako Muzeum Okręgowe w Toruniu, odwiedzanej (w czasach przedpandemicznych) przez 400 tysięcy osób rocznie, posiadającej obecnie siedem oddziałów (Ratusz Staromiejski w Toruniu, Dom Mikołaja Kopernika, Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu w Kamienica Pod Gwiazdą, Muzeum Historii Torunia w Domu Eskenów, Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika, Muzeum Toruńskiego Piernika oraz Muzeum Twierdzy Toruń), które stały się wizytówką miasta.
