Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich

Budynek główny Muzeum Fot. Anna Cieplińska-Jaglarz 1 — budynek główny, fot. Anna Cieplińska-Jaglarz, CC BY 3.0

Główna siedziba Muzeum w Chrzanowie mieści się w budynku lamusa dworskiego, pochodzącego z końca XVI w. Budynek ten pierwotnie stanowił część zespołu dworskiego, będącego rezydencją właścicieli miasta. Ostatni właściciele Chrzanowa, rodzina Loewenfeldów, w 2. poł. XIX w. zaadaptowali go na swoją chrzanowską rezydencję i zamieszkiwali tu aż do wybuchu II wojny światowej. W latach 60. XX w. lamus został zaadaptowany na cele muzealne. Mieszczą się tu ekspozycje stałe, opowiadające o historii, kulturze i przyrodzie regionu.

budynek główny, fot. Anna Cieplińska-Jaglarz

Zbiory chrzanowskiego Muzeum są niezwykle bogate i różnorodne. W obrębie zainteresowań Działu Historii i Kultury Regionu, który po 1976 r. skupił w sobie dawne działy: historyczno-archeologiczny, sztuki i częściowo etnograficzny, od początku istnienia Muzeum znajdowały się realia i archiwalia związane z szeroko pojętą historią Chrzanowa i regionu. Wraz z upływem czasu w jego zbiorach znalazły swoje miejsce także kolekcje o znaczeniu ponadregionalnym. Wśród nich warto wymienić kolekcje: biżuterii patriotycznej, guzów kontuszowych, malarstwa polskiego z przełomu XIX i XX w. oraz malarstwa współczesnego, naczyń cynowych, szkła biedermeierowskiego, biżuterii krakowskiej. Jednym z najcenniejszych zbiorów są judaika, mające na celu przybliżenie przede wszystkim kultury materialnej i duchowej społeczności, która do wybuchu II wojny światowej stanowiła ponad połowę ludności miasta. Zasoby Działu Historii i Kultury Regionu liczą dziś kilka tysięcy muzealiów, z zakresu archeologii, archiwistyki, sfragistyki, numizmatyki, rzemiosła artystycznego, malarstwa, rzeźby, grafiki.

Ekspozycją wprowadzającą jest wystawa poświęcona twórcom muzeum, Irenie i Mieczysławowi Mazarakim, na której można zobaczyć przedmioty związane z założycielami i pierwszymi pracownikami instytucji. Znajduje się tu kolekcja muszli zebrana przez Mieczysława w 1938 r. oraz jego karykatura z czasów pobytu w obozie jenieckim. Wielką pasją Mazarakiego było myślistwo, czego śladem jest łuk refleksyjny, poroże oraz publikacje książkowe. Pani Irena zapoczątkowała miedzy innymi kolekcję zbiorów porcelany i wyrobów z cyny. Oboje byli z wykształcenia przyrodnikami – stąd w sali tej można zobaczyć okazy flory i fauny. Ciekawostką są prezentowane tu araukaryty, gniazda remiza, ząb mamuta oraz podarowane przez uczniów pani Ireny muszle tropikalne. Z kolei zaprzyjaźniony z małżeństwem Mazarakich, dr Marian Kuc ze swoich dalekich podróży przywiózł pyski ryby piły oraz krąg wieloryba.

Salonik z przełomu XIX i XX w. nawiązuje swoim wystrojem do historii rodziny Loewenfeldów. Wnętrze to jako jedyne w budynku posiada oryginalną boazerię, która nadaje wyrazistego charakteru. Na tym tle zostały zaprezentowane meble, bibeloty, malarstwo z przełomu XIX i XX wieku oraz pamiątkowe fotografie rodzinne Loewenfeldów. W przygotowaniu ekspozycji pomocne okazały się archiwalne zdjęcia pokazujące wnętrza mieszkalne, w których zamieszkiwali Loewenfeldowie.

Ekspozycja archeologiczna ukazuje najdawniejszą historię szeroko rozumianych okolic Chrzanowa. Wystawę przygotowano w oparciu o badania prowadzone od lat sześćdziesiątych XX w. przez archeologów Muzeum na stanowiskach archeologicznych, głównie cmentarzyskach birytualnych kultury łużyckiej, takich jak: Kwaczała-Spalona, Kwaczała-Łozek, Jankowice, Żarki Ziajki i Imielin. Wiele sezonów badawczych przyniosło dużą ilość zabytków pochodzących z zespołów grobowych. Jest to ceramika a także wyroby metalowe w postaci ozdób metalowych, przede wszystkim z brązu, rzadziej żelaza i, co bardzo rzadkie w Polsce, także z ołowiu. Wymienione cmentarzyska są datowane na okres halsztacki C/D, czyli lata 650-500 p.n.e. Prócz tego ekspozycja ukazuje zabytki z epok wcześniejszych: z paleolitu, neolitu i wczesnej epoki brązu. Wystawa pokazuje również zabytki związanie z okresem późnorzymskim (IV i V w n.e.) z osad kultury przeworskiej, a mianowicie ceramikę i wyroby żelazne.

Szeroko pojętą historię Chrzanowa, sposób jego kształtowania się na przestrzeni wieków, opowiada sala historyczna. Skupia ona liczne eksponaty zarówno świeckie jak i sakralne. Ciekawymi dla badaczy historii są dokumenty miejskie oraz pamiątki związane z historią bractw cechowych. Uwagę przyciągają wyjątkowe przykłady sztuki sakralnej, jak średniowieczna rzeźba św. Marcina z Tours (warsztat Wita Stwosza), krzyż z masy perłowej, czy przedmioty pochodzące z kościoła św. Mikołaja, sięgającego swą historią do czasów średniowiecznych. Z kolei zainteresowanych tematyką etnograficzną przyciągnie część opowiadająca o stroju Krakowiaków Zachodnich i życiu codziennym mieszkańców Chrzanowa.

Dalej zobaczyć można niezwykle bogatą wystawę judaików, która ilustruje życie codzienne i religijne chrzanowskiej społeczności żydowskiej, stanowiącej do II wojny światowej blisko połowę mieszkańców miasta. Można tu zobaczyć oryginalną Torę, a także prześledzić historię Synagogi Wielkiej stojącej na dawnym Placu Estery. Ekspozycja wzbogacona została o malarstwo nawiązujące do tematyki judaistycznej.

O czasach współczesnych opowiada sala przemysłowa, w której zobaczyć można przedmioty mówiące o historii lokalnych zakładów przemysłowych Chrzanowa, w tym najbardziej znanego Fabloku. Oprócz mebli, zdjęć archiwalnych, drobnych pamiątek czy przykładowych dokumentów niezwykle interesującym eksponatem jest makieta Fabloku, pochodząca z Zakładu.

Działalność chrzanowskiego Muzeum nie kończy się na ww. wymienionych wystawach. Pragnąc sprostać wymaganiom obecnych czasów i wyjść naprzeciw potrzebom społeczeństwa prowadzona jest szeroko pojęta działalność edukacyjna, jak lekcje, warsztaty, wykłady dla różnych grup wiekowych, sesje naukowe, wydarzenia kulturalno-rozrywkowe, jak „Noc Muzeum”. Na bieżąco wydawane są także opracowania naukowe i popularno-naukowe, głównie z zakresu historii i kultury regionu. Natomiast działalność wystawiennicza nie kończy się na budynku głównym. Muzeum posiada także budynek wystaw czasowych „Dom Urbańczyka” z końca XIX wieku, ulokowany przy Alei Henryka 16, w którego uroczych, kameralnych wnętrzach realizowane są wystawy czasowe o szerokiej tematyce.