30 listopada po raz ósmy zostanie wręczona Nagroda POLIN przyznawana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN osobom aktywnie działającym na rzecz ochrony pamięci o historii polskich Żydów. Spośród 117 aplikacji z całej Polski kapituła konkursu wyłoniła 6 finalistów. Ogłoszenie laureatki lub laureata Nagrody POLIN 2022 nastąpi podczas uroczystej ceremonii w Muzeum, która będzie transmitowana
w mediach społecznościowych instytucji. Pula nagród w konkursie wynosi ponad 70 tysięcy złotych.
W tegorocznym konkursie kapituła nagrodziła nominacją 6 zgłoszeń. Nominację do Nagrody POLIN 2022 otrzymali:
- Katarzyna Łaziuk, Mińsk Mazowiecki
- Sądecki Sztetl, Nowy Sącz
- Izabela Sekulska, Mielec
- Magdalena Smoczyńska, Rabka
- Michał Szaflarski, Czarny Dunajec
- Zespół Szkół w Krzepicach, Krzepice.
– Każdego roku kapituła konkursu staje przed bardzo trudnym wyborem finalistów. W tym roku otrzymaliśmy 117 zgłoszeń. W wielu miastach i miasteczkach zostały zorganizowane uroczystości związane z upamiętnieniem 80. rocznic likwidacji gett, którym towarzyszyło bardzo wiele nowych inicjatyw i projektów. W gronie nominowanych znaleźli się ludzie, którzy działają z potrzeby serca lub poczucia misji, wkładając w to mnóstwo energii i czasu. Obok osób prywatnych, do finału konkursu kapituła zakwalifikowała także dwie organizacje. To pokazuje, że współpraca w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa polskich Żydów i wspólne stawianie oporu wobec obojętności i zapomnienia przynosi efekty – mówi Radosław Wójcik, kierownik konkursu Nagroda POLIN 2022.
W trakcie finału konkursu Nagroda POLIN 2022, który odbędzie się w siedzibie i będzie transmitowany w mediach społecznościowych Muzeum POLIN – na Facebooku i YouTubie – 30 listopada o godzinie 19:00, poznamy laureatkę lub laureata konkursu oraz wyróżnionych.
Nagrody pieniężne ufundowali Tomek Ulatowski, Znamienity Darczyńca Muzeum POLIN, Wiktor Askanas i Ewa Masny-Askanas, Odette and Nimrod S. Ariav Foundation oraz anonimowy darczyńca.
Mecenasem konkursu Nagroda POLIN 2022 jest Jankilevitsch Foundation, współorganizatorem – Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Działanie realizowane jest w ramach projektu „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe” jest finansowane przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy.
Finaliści konkursu Nagroda POLIN 2022
Katarzyna Łaziuk
Katarzyna Łaziuk działa na rzecz pamięci o wielokulturowej przeszłości Mińska Mazowieckiego. Jej społeczne aktywności obejmują edukację młodzieży, dorosłych i nauczycieli, animację życia lokalnego i utrwalanie materialnego dziedzictwa żydowskiego. Pielęgnuje kontakty z potomkami mińskich Żydów i przywraca ich lokalnej społeczności. Zbudowała wokół siebie grupę ludzi działających na rzecz pamięci o lokalnej historii. Jej działania wiążą się z organizacją dni pamięci, wyjazdów edukacyjnych, pobytów młodzieży izraelskiej w szkole, w której do niedawna pracowała. Sama bierze udział, ale i inspiruje innych do udziału w ogólnopolskich akcjach społecznych takich jak np. „Żonkile”. Włącza się w organizację międzynarodowych projektów.
Katarzyna Łaziuk jest również organizatorką seminariów dla nauczycieli, autorką programu wychowawczego opartego o idee antydyskryminacyjne, scenariuszy zajęć i materiałów edukacyjnych. Od 2015 roku w Mińsku Mazowieckim organizuje Dni Kultury Żydowskiej oraz upamiętnienia rocznic likwidacji getta mińskiego, w ramach których odbywają się obchody na cmentarzu żydowskim, koncerty, spacery historyczne, spektakle teatralne, spotkania z potomkami. W roku 80. rocznicy likwidacji getta organizowała dwudniowe obchody z udziałem potomków mińskich Żydów z kilku krajów Europy. Zawsze podkreśla, że wszelkie działania na rzecz pamięci o Żydach mińskich realizowane są dzięki współpracy i zaangażowaniu wielu społeczników mińskich.
Sądecki Sztetl
Sądecki Sztetl od 11 lat propaguje ideę dialogu polsko-żydowskiego i pamięci o ofiarach Holokaustu wśród mieszkańców Nowego Sącza oraz na Sądecczyźnie. Jest jedyną tego typu organizacją w regionie działającą na dużą skalę na rzecz budowy relacji polsko-żydowskich, upamiętnienia miejsc związanych z ludnością żydowską i rocznic oraz popularyzowania wiedzy o historii sądeckich Żydów. W swoich działaniach podejmuje współpracę ze środowiskami żydowskimi w kraju i za granicą, organizacjami pozarządowymi, lokalnymi ośrodkami kultury, parafiami i władzami samorządowymi. Prowadzi także działania edukacyjne i upamiętniające.
Działacze Sądeckiego Sztetla zajmują się zbieraniem relacji ocalonych z Holokaustu i utrzymują kontakty z ich potomkami rozsianymi po całym świecie. Członkowie Sztetla pomagają rodzinom odszukać informacje o krewnych w zachowanych archiwaliach, tworząc własne archiwum społeczne świadectw i pamiątek po ocalonych i ofiarach. Od kilku lat rejestrują wspomnienia starszych Sądeczan, szczególnie wojenne. Obecnie organizacja posiada największe archiwum historii mówionej w regionie. Członkowie Sądeckiego Sztetlu przyjmują także wycieczki zorganizowane i indywidualne z Izraela, oferując oprowadzanie po miejscach pamięci i pomoc organizacyjną.
W 2022 roku, wspólnie z Fundacją Rodziny Popielów Centrum i partnerami, Sądecki Sztetl zorganizował obchody 80. rocznicy likwidacji getta w Nowym Sączu. Punktem kulminacyjnym obchodów było otwarcie miejsca pamięci na terenie byłego getta w Nowym Sączu, co było owocem pracy w ramach projektu „Ludzie Nie Liczby”. Członkowie Sądeckiego Sztetlu odpowiadali w projekcie m.in. za przygotowania imiennej listy niemal 12 000 Ofiar Holokaustu z Sądecczyzny.
Izabela Sekulska
Izabela Sekulska przywraca pamięć o żydowskich mieszkańcach Mielca – miasta, w którym przed II wojną światową żyło 11 000 mieszkańców, a ponad połowę stanowili Żydzi. Działania w tym zakresie rozpoczęła w 2019 roku. Podejmuje je głównie w rodzinnym Mielcu, ale również Tarnowie, w którym mieszka, i okazjonalnie w innych miejscowościach Polski południowej. Jest założycielką grupy na Facebooku Mayn Shtetele Mielec. Prowadzi blog o tej samej nazwie, w którym opublikowała kilkadziesiąt tekstów o żydowskiej historii miasta i jego mieszkańcach. Jak mówi: „Blog jest pomnikiem ku czci mieleckich Żydów budowanym ze słów”. Jest członkinią Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie, a także liderką ogólnopolskiej sieci Liderów i Liderek Dialogu przy Forum Dialogu.
Wspólnie ze społecznością skupioną wokół grupy Mayn Shtetele Mielec zajmuje się porządkowaniem cmentarzy i miejsc pamięci, organizuje uroczystości mające na celu upamiętnienie rocznic, takich jak spalenie mieleckiej synagogi czy deportacji mieleckich Żydów, przybliża mieszkańcom wiedzę o historii, religii i kulturze Żydów. Prowadzi poszukiwania archiwalne związane z mieleckimi Żydami. Efektem poszukiwań jest opisanie losów osób spoczywających na jednym z mieleckich cmentarzy. W 2021 roku zaczęła tworzyć Mielecką Listę Ofiar Holokaustu. Działalność pozwoliła jej nawiązać kontakty z potomkami mieleckich Żydów, którzy włączają się w tworzenie przestrzeni pamięci, jaką jest grupa Mayn Shtetele Mielec.
Magdalena Smoczyńska
Magdalena Smoczyńska, psycholożka i językoznawczyni, emerytowana profesorka Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Instytutu Badań Edukacyjnych i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, od 5 lat prowadzi badania nad losami około setki dzieci ocalałych z Zagłady, które latem 1945 roku trafiły do dwóch żydowskich domów dziecka w Rabce i w Zakopanem.
Domy te, zorganizowane przez psycholożkę Lenę Kichler, musiały zostać zamknięte wskutek powtarzających się zbrojnych ataków ze strony członków antysemickiego podziemia. Po zamknięciu domu rabczańskiego 30 dzieci przewieziono do Zakopanego, a po kilku miesiącach Lena Kichler potajemnie wywiozła cały zakopiański dom dziecka do Francji, skąd po 3 latach trafiły do Izraela.
Badania Magdaleny Smoczyńskiej obejmują kwerendy w licznych archiwach i bazach danych, próby dotarcia do żyjących podopiecznych Leny Kichler, obecnie w wieku 80-95 lat, wielokrotne pobyty w Izraelu, w Stanach Zjednoczonych i Francji. W efekcie tych działań badaczka dotarła już do ponad 40 takich osób, z którymi przeprowadziła rozmowy. Obecnie pracuje nad książką „Lena Kichler i jej Dzieci”.
Michał Szaflarski
Michał Szaflarski zaangażowany jest w działania mające na celu upamiętnienie Żydów z Czarnego Dunajca. Kilka lat temu rozpoczął akcję porządkowania tamtejszego cmentarza. W 2020 roku dołączył do projektu „Ludzie, Nie Liczby” prowadzonego przez Dariusza Popielę. W Czarnym Dunajcu stanął pomnik ofiar Zagłady z Czarnego Dunajca i okolic z tablicami zawierającymi nazwiska ofiar. Dziś miejsce to stanowi ważny punkt w pamięci rodzin i potomków ocalałych. Ogrodzony i uporządkowany cmentarz jest terenem, przy którym zatrzymują się wycieczki, a turyści mogą poznać tragiczną historię Żydów z Podhala.
Michał Szaflarski nawiązuje kontakty z potomkami Żydów zamieszkujących niegdyś region Czarnego Dunajca. W 2022 roku współorganizował obchody 80. rocznicy zagłady Żydów z Czarnego Dunajca i okolic z ich udziałem. Zajmuje się także zbieraniem i archiwizowaniem historii rodzin żydowskich z okolicy.
Zespół Szkół w Krzepicach
Zespół Szkół w Krzepicach w 2008 roku zainicjował projekt „Krzepice – dwie kultury-wspólna pamięć”, w ramach którego zaadoptował pochodzący z XVIII wieku cmentarz żydowski mieszczący się przy ulicy Nadrzecznej. To jedno z największych skupisk żeliwnych macew w Europie. Znajduje się na nim ok. 400 wyjątkowych żeliwnych nagrobków, które były odlewane w niedalekiej Kuźni Starej i są wyraźnym świadectwem świetności gminy żydowskiej w ówczesnych czasach. Od tamtej pory młodzież pod opieką Jolanty Drab, nauczycielki języka polskiego oraz innych pracowników szkoły, corocznie wykonuje prace porządkowe. Jolanta Drab wraz z innymi nauczycielami od lat inicjuje projekty edukacyjne dotyczące polsko-żydowskiej historii i żydowskich mieszkańców Krzepic, angażując przy tym władze lokalne i społeczność miasteczka. W ich ramach prowadzone są badania poszukiwawcze i inwentaryzacyjne, spacery historyczne, apele i upamiętnienia rocznic. Młodzież angażowana jest także do udziału w warsztatach historycznych i antydyskryminacyjnych prowadzonych przez organizacje pozarządowe. W czerwcu 2022 roku uczniowie Zespołu Szkół w Krzepicach działali na cmentarzu z wolontariuszami z amerykańskiej The Matzevah Foundation, z którą pracują już od 8 lat. Współpracowali również ze studentami z wydziału archeologicznego Staffordshire University, którzy badali teren, poszukując zbiorowej mogiły. Prawdopodobnie pochowano w niej ok. 50 żydowskich mężczyzn zamordowanych w czasie II wojny światowej.
Dotychczasowi laureaci konkursu Nagroda POLIN
Pierwszym laureatem nagrody został Tomasz Pietrasiewicz, twórca i dyrektor Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie.
Kolejny laur trafił do Jacka Koszczana, założyciela i prezesa Stowarzyszenia Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej – Sztetl Dukla.
Laureatką trzeciej edycji konkursu została Joanna Podolska, działająca na rzecz zachowania pamięci o historii łódzkiej społeczności żydowskiej, dyrektorka Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Wyróżnienia otrzymali: Dariusz Paczkowski z Żywca i Ireneusz Socha z Dębicy. Nagrodę Specjalną POLIN 2017 otrzymało Stowarzyszenie „Dzieci Holocaustu” w Polsce.
Laureatem Nagrody POLIN 2018 został Tomasz Wiśniewski, założyciel Społecznego Muzeum Żydów Białegostoku i regionu. Wyróżnienia otrzymali: Magdalena Lewkowicz i Dariusz Popiela. Nagrodę specjalną odebrali Bogdan Białek i Adam Bartosz.
W 2019 laur zwycięstwa w konkursie Nagroda POLIN przypadł Natalii Bartczak z Wińska (woj. dolnośląskie), która jest społeczną opiekunką cmentarza żydowskiego w Wińsku (woj. dolnośląskie). Kapituła przyznała również dwa wyróżnienia – Adamowi Musiałowi i Katarzynie Winiarskiej. Nagrodę Specjalną, przyznaną przez p.o. dyrektora Muzeum POLIN, otrzymała instytucja pozarządowa – Centrum Żydowskie w Oświęcimiu.
W 2020 roku laureatem konkursu został Paweł Kulig, który opiekuje się Nowym Cmentarzem Żydowskim w Łodzi, jest prezesem Stowarzyszenia Strażnicy Pamięci.
W ubiegłym roku kapituła konkursu nagrodziła Dariusza Popielę – sportowca, kajakarza, który przywraca pamięć o Żydach, autora projektu „Ludzie, nie liczby”, w ramach którego na cmentarzach, gdzie przeprowadzano projekt upamiętniane są z imienia i nazwiska ofiary Holocaustu.
Pełne biogramy nominowanych, regulamin konkursu, skład kapituły oraz sylwetki dotychczasowych laureatów znajdują się na stronie www.polin.pl/nagroda.
