Zabytki to wyjątkowe świadectwa przeszłości, które mają ogromne znaczenie dla naszej kultury i historii. Mogą być to budowle, przedmioty codziennego użytku, dzieła sztuki czy też inne obiekty, które zostały zachowane na przestrzeni lat i stanowią niezwykłą wartość dla społeczeństwa. Jednak czy wszystko, co stare, można nazwać zabytkiem?
Zabytek to obiekt materialny lub niematerialny, który posiada szczególną wartość historyczną, naukową, artystyczną, techniczną czy też duchową. Kluczową cechą zabytku jest fakt, że jest on świadkiem wydarzeń lub procesów, które miały miejsce w przeszłości i przyczynia się do naszego zrozumienia i docenienia historii oraz kultury.
Zabytki wymagają regularnej konserwacji, aby zapobiegać ich degradacji. To obejmuje zarówno ochronę przed czynnikami atmosferycznymi, jak i odpowiednie metody, które przywrócą im dawną świetność. Ważne jest, aby społeczeństwo było świadome wartości zabytków i ich roli w naszej historii. To upamiętnienie życia codziennego, ale też dokumentacja niezwykłych wydarzeń, stanowi ważną wartość dla nas w kształtowaniu tożsamości oraz wrażliwości estetycznej. Mamy zatem obowiązek przekazać przyszłym pokoleniom dorobek przeszłości.
W publikacji z 1920 r. wydanej przez Ministerstwo Sztuki i Kultury pt. „Opieka nad zabytkami i ich konserwacja” pojawia się następująca definicja, czym jest zabytek: Zabytki sztuki i kultury łączą przeszłość z przyszłością, świadczą o dziejach ludzkości, mówią nam o czynach przodków, o życiu ich, dążeniu i upodobaniach. (…) Zabytki są pełnym wartości mieniem całego narodu. Ani jedno pokolenie nie ma prawa uważać się za bezwzględnego ich właściciela. Jest tylko czasowym ich depozytariuszem.
Obowiązującą definicję zabytku określa Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wskazuje ona, że zabytek jest powiązany ze stylem, historią lub kulturą określonego okresu lub epoki. Jednak nie określa ona precyzyjnie granicy czasowej ani typologicznej, które warunkowałyby uznanie obiektu za zabytek.
Muzea odgrywają kluczową rolę w gromadzeniu, ochronie oraz eksponowaniu zabytków, które są źródłami naszej wiedzy o historii. Dlatego warto doceniać ślady minionych epok i pielęgnować je jako cenne skarby, które pozwalają nam lepiej zrozumieć naszą przeszłość, ale i kształtować przyszłość.
Jeżeli chodzi o nasze zbiory to możemy pochwalić się kilkoma nietuzinkowymi zabytkami. Jedną z większych kolekcji, które posiadamy w naszym Muzeum są żelazka na duszę. I to jeszcze ile! Obecnie mamy ich ponad pół tysiąca. Zgromadziliśmy 27 obrazów i rysunków autorstwa gnieźnianina Wojciecha Podlaszewskiego, sporą liczbę butelek sygnowanych marką lokalnej wytwórni wódek i likierów Bolesława Kasprowicza, a nawet ostatnio przekazano nam butelkę – jeszcze z trunkiem.
Szczególną wartość przywiązujemy do pamiątek i archiwaliów związanych z Gnieznem i gnieźnianami. Zbieramy rzeczy atrakcyjne same w sobie, jako przedmioty, ale i mające nie mniej fascynującą historię: widzianą także z perspektywy prywatności (np. pamiętniki, telegramy, fotografie). To ciekawe, jak osobisty przedmiot stać się może muzealnym eksponatem – jak pamięć prywatna po latach może wzbogacić naszą wspólną pamięć zbiorową.
Zbiory zabytków, głównie z XIX i pierwszej połowy XX w., to m.in. dawne sprzęty, elementy ubioru, meble, wyposażenie wnętrz mieszczańskich, fotografie rodzinne, przedmioty luksusowe i codziennego użytku – kiedyś zwykłe, dziś niezwykłe pamiątki. Często związane z konkretnymi rodzinami gnieźnieńskimi. Jak choćby piecyk węglowy, podgrzewacz do wody i łaźnia parowa z domu rodziny Kasprowiczów, zestaw mebli z mieszkania Przybyszewskich. W dobie smartfonów retroatrakcję stanowią choćby aparaty telefoniczne sprzed ponad stu lat…
To tylko przykłady różnorodności naszych zbiorów. Nie zawsze mamy możliwość eksponowania wszystkiego, ale i na to znaleźliśmy sposób. W przestrzeni miejskiej, w formie naklejek na witrynach sklepów i instytucji, zaprezentowaliśmy kilka wybranych zabytków, szczegóły – TUTAJ.
Coś co nieraz wydaje nam się zwykłym przedmiotem niesie za sobą historię, którą warto pielęgnować dla kolejnych pokoleń. Czy w Waszych szufladach żółkną zdjęcia i dokumenty krewnych? Znaleźliście stary zegarek pradziadka i nie wiecie co z nimi zrobić? Może macie jakieś ciekawe przedmioty z przeszłości, nawet tej nieodległej? Ocalmy od zapomnienia Wasze pamiątki i spiszmy historię ich właścicieli! O szczegółach programu „Nie kitraj zabytków” możecie przeczytać – TUTAJ.
Marcelina Chrzanowska, Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
