W drugiej połowie XIX wieku rozpowszechniły się pamiątkowe kompozycje fotografii portretowych, prezentowanych grupowo na ozdobnych, rysunkowych tłach. Przygotowywano je z okazji ważnych rocznic i wydarzeń. O tym narzędziu budowania społecznych i osobistych relacji opowiada nowa odsłona Gabinetu Fotografii w Muzeum Narodowym w Warszawie – „Fotograficzne tableau/tablo jako medium społecznościowe XIX wieku”.
Tableau jako narzędzie komunikacji
Moda na kompozycje pamiątkowe układane przez znanych malarzy i rysowników z pojedynczych fotografii portretowych na rysunkowych tłach, rozpowszechniała się od lat 60. XIX wieku. Wszystkie renomowane zakłady oferowały „fotograficzne grupy okolicznościowe z winietą”, które dzisiaj są określane terminem tableau, w spolszczonej wersji – tablo. Za ich pośrednictwem różne grupy zawodowe i środowiskowe informowały o swoim istnieniu oraz aktywności. Promowano akcje społeczne i charytatywne, inicjatywy gremiów intelektualnych i artystycznych, a także osiągnięcia w dziedzinie industrializacji kraju. Rozpowszechniano wiedzę o wybitnych twórcach polskiej kultury.
XIX-wieczne medium społecznościowe
Fotograficzne tableaux cieszyły się dużym zainteresowaniem, chętnie je zamawiano, a informacje prasowe dodawały prestiżu osobom sportretowanym na tych nowoczesnych obrazach. Fenomenem w tamtych czasach była interakcja osób zaangażowanych w proces powstawania tableau. To ówczesne medium komunikacyjne budowało interpersonalne więzi, przekraczające nawet granice zaborów. Tableaux stanowiły narzędzie społecznej integracji i budowania relacji, podobnie jak dzisiejsze media społecznościowe.
Zwierciadło społecznych relacji
Tableaux są źródłem informacji o relacjach społecznych mieszkańców Warszawy w 2. połowie XIX wieku. Początkiem była laurka imieninowa podarowana Marcinowi Olszyńskiemu przez przyjaciół w 1859 roku, którą można obejrzeć na ekspozycji. Zdjęcia portretowe artystów z kręgu „warszawskiej cyganerii malarskiej” autorstwa Karola Beyera zostały ozdobione przez Henryka Pillatiego humorystyczną dekoracją rysunkową. Powstała praca w technice kolażu, którą sfotografowano, aby następnie ze szklanego negatywu odbijać potrzebną liczbę egzemplarzy. W taki sposób powstawały fotografie osiągające wysokie nakłady.
Warszawa, 1879, fotografia kolażu, odbitka na papierze albuminowym, karton, Muzeum Narodowe w Warszawie
fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Szkolne i firmowe zdjęcia pamiątkowe
Z czasem najpopularniejsze stały się tableaux z grupami uczniów i nauczycieli oraz studentów wraz z kadrą profesorską. Cenne eksponaty dotyczą Gimnazjum Realnego w Warszawie (1841–1862) oraz Szkoły Głównej Warszawskiej (1862–1869). Podobne autoprezentacje fundowały sobie rozmaite grupy zawodowe. Na przykład urzędnicy Banku Polskiego przedstawili ostatni skład pracowników instytucji tuż po jej likwidacji przez rosyjską administrację w 1885 roku.
Na wystawie prezentujemy dwa oryginalne kolaże: pierwszy, wykonany w 1870 roku dla upamiętnienia budowy nowego ratusza w Warszawie, drugi adresowany w 1906 roku do Aleksandra Rajchmana, inicjatora budowy i dyrektora Filharmonii Warszawskiej.
Fotograficzna podróż w przeszłość
W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się unikatowa w skali kraju kolekcja fotografii. Znaczną część zbioru tworzą zdjęcia z 2. połowy XIX wieku. Ich wybór można zobaczyć w Gabinecie Fotografii. To kameralna przestrzeń wydzielona w stałej Galerii Sztuki XIX Wieku. Ze względów konserwatorskich fotografie są prezentowane rotacyjnie, w trzymiesięcznych odsłonach. Każdy z pokazów w Gabinecie, opartych na autorskich scenariuszach, pozwala prześledzić związki między fotografią a innymi dziedzinami sztuki XIX wieku. Twórczynią szóstej odsłony „Fotograficzne tableau/tablo jako medium społecznościowe XIX wieku” jest Danuta Jackiewicz ze Zbiorów Ikonograficznych i Fotograficznych MNW.
Pokaz będzie dostępny dla publiczności do 17 grudnia 2023 roku.
We wtorki wstęp na wystawy stałe, w tym do Gabinetu Fotografii, jest bezpłatny.
Muzeum Narodowe w Warszawie
