wtorek, 9 września, 2025

Nowe ogrodzenie Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie – czy ochrona zabytków kłóci się z interesem społecznym?

Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie jest ważną instytucją kultury z międzynarodową renomą. Jest także istotnym punktem na mapie Małopolski i jedną z największych atrakcji turystycznych Krakowa. Jego historia nierozerwalnie wiąże się z losami zabytkowego lotniska Rakowice-Czyżyny obecnie leżącego głównie na obszarze Dzielnicy XIV i w niewielkim stopniu także na obszarze Dzielnicy III. Zależy nam, aby wszyscy odwiedzający czuli się na naszym terenie dobrze i komfortowo. Jesteśmy również zobowiązani do tego, aby gromadzone, opracowywane, odrestaurowywane i eksponowane przez nas zabytki lotnictwa były bezpieczne, stanowiąc spuściznę dla przyszłych pokoleń.

Co mówi Ustawodawca?

Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym – tak brzmi pierwsze zdanie Ustawy o muzeach (Dz.U.2022.poz.385)

Muzeum dąży do pozyskiwania nowych eksponatów oraz odbudowy obiektów (hangarów) wchodzących w skład dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny. Podjęte działania, systematycznie realizowane na przestrzeni ostatnich lat pozwoliły na powiększenie kolekcji samolotów oraz odbudowę hangaru, przez co w sposób naturalny zwiększył się obszar ekspozycyjny. Decyzja o budowie ogrodzenia związana jest z realizacją zadania powierzonego Muzeum przez Ustawodawcę, a bezpośrednio z koniecznością ochrony zbiorów i nowo wybudowanego hangaru Heksagon oraz planowanej wystawy poświęconej lotnictwu cywilnemu. W obrębie nowego ogrodzenia znajdą się także pozostałości drugiego hangaru sąsiadującego z Heksagonem, którego rekonstrukcja została przewidziana w wieloletnich planach inwestycyjnych Muzeum.

Obawy mieszkańców a rzeczywistość

Planowane ogrodzenie w żaden sposób nie pozbawi mieszkańców dostępu do części parkowej znajdującej się na terenie Muzeum Lotnictwa Polskiego, a podczas opracowywania projektu wzięto pod uwagę potrzeby użytkowników należących do Muzeum terenów zielonych i wyłączono z grodzenia istniejące i użytkowane przez mieszkańców dzikie przejścia.

Ogrodzenie pozwoli w optymalny sposób zabezpieczyć nie tylko eksponaty oraz budynek, którego częścią jest zabytkowa ściana z pierwotnego hangaru z 1929 r. ale także jego otoczenie, na którym znajdują się między innymi relikty: dawnego podtorza (wycięty fragment szyn, po których przesuwały się wrota hangaru) oraz podstawy silnika. Także relikt stopy fundamentowej, który został odsłonięty i zabezpieczony szkłem, i w ramach ekspozycji będzie udostępniony zwiedzającym. Kluczowym i koniecznym jest także zapewnienie swobodnej komunikacji między Heksagonem a pozostałymi obiektami Muzeum, które tworzą jedną spójną i wzajemnie uzupełniającą się przestrzeń ekspozycyjną – mówi Tomasz Kosecki, Dyrektor Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

Co teraz?

Obecnie toczy się postępowanie przetargowe, w trakcie którego wyłoniony ma zostać wykonawca ogrodzenia.  Projekt ogrodzenia był wielokrotnie konsultowany z przedstawicielami Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków, uwzględniliśmy w nim wszystkie wymogi i sugestie. Pod koniec maja b.r. Muzeum otrzymało pozwolenie konserwatorskie akceptujące wyznaczoną trasę, wygląd i sposób budowy ogrodzenia. Kolejnym krokiem w ramach działań przygotowawczych było uzyskanie pozwolenia na budowę, które otrzymano pod koniec lipca tego roku.

Ogólnodostępne znaczy czyje? Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że ogromny teren dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny ma wielu właścicieli. Są wśród nich osoby prywatne, deweloperzy, spółdzielnie mieszkaniowe, Wodociągi, jednostka wojskowa, przedsiębiorstwa, instytucje edukacyjne… oraz Muzeum Lotnictwa Polskiego – właściciel 25 ha, głównie terenów zielonych.

Warto zaznaczyć, że teren należący do Muzeum, wbrew temu, co sądzi większość osób postronnych, obejmuje nie tylko ogrodzony obszar ekspozycji plenerowej wraz z budynkami, ale także część pozostałości pasa startowego i drogi kołowania… właściwie obszar od ul. Bora-Komorowskiego do Osiedla „El dorado”. To także znaczne tereny zielone wokół, o które dbamy i staramy się odnawiać w miarę naszych możliwości, ponosząc za nie pełną ustawową odpowiedzialność spoczywającą na nas jako właścicielu terenu. Udostępniamy je do użytku publicznego nieodpłatnie, choć zgodnie z Ustawą o muzeach art. 10 pkt. 1 powinniśmy taką opłatę pobierać. Jesteśmy świadomi, jak bardzo zieleń potrzebna jest w miastach, dlatego przykro jest nam słuchać negatywnych opinii osób, które korzystają z naszej uprzejmości i otwartości w zakresie udostępnienia naszych terenów zielonych – podsumowuje Tomasz Kosecki.

INFORMACJE UZUPEŁNIAJĄCE

W sprawie grodzenia terenu Muzeum Lotnictwa Polskiego interpelacje składała w czerwcu b.r. Radna Województwa Małopolskiego Patrycja Tocka. Otrzymała od Muzeum stosowne informacje wraz z mapami sytuacyjnymi, harmonogramem realizacji prac oraz wieloletnimi planami zagospodarowania terenów instytucji.

Muzeum otrzymało także Uchwałę Rady Dzielnicy III Prądnik Czerwony w sprawie planów ogrodzenia terenu Muzeum Lotnictwa Polskiego przygotowaną i przedstawioną przez Pana Marcina Smolskiego, Przewodniczącego Rady. Przygotowywana jest stosowna odpowiedź. 

Czym jest Heksagon?

Nazwa wywodzi się z idei i koncepcji budowy lotnisk z 1923 r., mającej francuski rodowód, łączących funkcje bazy wojskowej i portu cywilnego. Centralne miejsce zajmowało koliste pole wzlotów z rozlokowanymi na planie czworo- lub sześcioboku grupami hangarów i cywilnego dworca lotniczego. Pojawienie się jej w Polsce jest zasługą gen. Włodzimierza Zagórskiego dowódcy Departamentu IV Żeglugi Powietrznej M.S. Wojsk. W latach 1924-25 główny wkład w adaptację koncepcji do warunków polskich wniósł kpt. inż. Adam Mrówka.

W połowie lat 20. XX w. do modernizacji wytypowano największe z polskich lotnisk: Kraków-Rakowice, Dęblin, Poznań-Ławica, Toruń. Również planowane nowe lotniska na Okęciu w Warszawie oraz Skniłów we Lwowie miały mieć taki układ. W 1925 r. w Krakowie oddano do użytku nowoczesny dwunawowy hangar o konstrukcji żelbetowej, pierwszy z zachodniej grupy. Ze względu na wysokie koszty, z wykonania kolejnych zrezygnowano na rzecz, zaprojektowanych przez Górnośląskie Towarzystwo Przemysłowe, hangarów jednonawowych o konstrukcji stalowej o wymiarach 55 m x 56 m. Ich projektantem był inż. Bronisław Kowalski, a kierownikiem budowy i autorem projektów wykonawczych prof. inż. Izydor Stella – Sawicki. Zautomatyzowane, stalowe wrota hangarów zaprojektował inż. Ignacy Brach. Oddane do użytku w 1929 r. były zaliczane do grona największych i najnowocześniejszych budowli tego typu na świecie. Stały się jednym z symboli krakowskiego lotniska Rakowice – Czyżyny. Unikalny dach podwieszony został do zewnętrznych trzech łuków nośnych o stalowej, kratownicowej konstrukcji. Dzięki temu uzyskiwano, niezakłóconą obecnością podpór, zadaszoną powierzchnię około 3600 m2 dla czterech eskadr myśliwców.

Na terenie lotniska Rakowice – Czyżyny powstało w sumie sześć takich budowli, pięć na potrzeby 2. Pułku Lotniczego i jeden w 1931 r. dla Polskich Linii Lotniczych LOT. W Polsce wybudowano blisko 30 tego typu hangarów z około 100 planowanych.

Heksagon wczoraj i jutro

Realizacja inwestycji budowlanej, zainicjowanej w 1925 r. przez płk. pil. Jerzego Boreyszę, dowódcę 2. Pułku Lotniczego, na lotnisku Rakowice – Czyżyny spowolniła po 1936 r. i została przekreślona ostatecznie przez wybuch II wojny światowej. Od września 1939 r. lotnisko okupowane przez Niemców było rozbudowywane (w tym betonowy pas startowy i droga kołowania) i wykorzystywane na potrzeby Luftwaffe.

W styczniu 1945 r. wycofujący się Niemcy dokonali poważnych zniszczeń w infrastrukturze lotniska, wysadzając w powietrze np. większość hangarów. Po wojnie odbudowano dwa, w tym Hangar Główny Muzeum. W zachodniej grupie hangarowej zachowały się jedynie relikty budynków m.in. ściany zachodniej hangaru nr 5, płyt hangarowych i przed hangarowych, ścian hangaru żelbetowego nr 1-2. Przez blisko 80 lat teren lotniska Rakowice – Czyżyny w większości ulegał stopniowej degradacji, w szczególności po jego zamknięciu w 1963 r. Stopniowa rewitalizacja została rozpoczęta przez Muzeum w latach 90-tych XX w. W nawiązaniu do historycznych planów rozwoju lotniska i do dawnego Hangaru nr 5, Muzeum Lotnictwa Polskiego – wspólnie z Województwem Małopolskim – zaplanowało budowę hali ekspozycyjnej typu hangarowego z infrastrukturą i zagospodarowaniem terenu. Celem inwestycji jest wzmocnienie infrastruktury Muzeum i wyeksponowanie blisko 40 unikatowych statków powietrznych, w tym szybowców. Powstała hala ekspozycyjna o powierzchni 2613 m2 z antresolą 665 m2 dla wystawy pt. „Z wiatrem i pod wiatr – lotnictwo cywilne. Tematem planowanej wystawy jest szybownictwo i lotnictwo sportowe od lat 30. po lata 90. XX wieku. Na ekspozycji pojawi się ok. 40 obiektów wielkoskalowych: szybowców i samolotów. Wystawa uzupełniona będzie didaskaliami w postaci instalacji scenograficznych, obiektów i ekspozytorów edukacyjnych, tablic i opisów – również w formie interaktywnej. W projekcie znajduje się także szczególna atrakcja multimedialna: symulator lotu szybowcem oraz symulator lotu lotnią. Układ oraz sposób eksponowania statków powietrznych będzie nawiązywał do tendencji ekspozycyjnych z lat 20. XX wieku. W wyniku tego zabiegu uwaga zwiedzających skoncentruje się na unikatowych, odrestaurowanych szybowcach. Łączny koszt budowy z obsługą wyniósł 26 mln zł. Ponad 22,1 mln zł to środki pozyskane w ramach dofinansowania z Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych. Pozostałą część kwoty pokryje Województwo Małopolskie. Obecnie w Heksagonie montowana będzie nowa ekspozycja stała poświęcona historii lotnictwa cywilnego. Jej otwarcie planowane jest na przełomie sierpnia i września 2025 r.

Zuzanna Kaczorowska

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Pod naszym patronatem

XIII Festiwal Blues pod Piecem

30 sierpnia 2025 r. o godz. 19.00 w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach...

150 LAT MUZEALNICTWA ROLNICZEGO NA ZIE...

W 2025 roku przypada 150. rocznica pojawienia się idei muzealnictwa rolniczego ...

XI.Legenda STARa

11.LegendA STARa, to zlot pojazdów  zabytkowych organizowany przez Powiat ...

XIII Festiwal Blues pod Piecem

30 sierpnia 2025 r. o godz. 19.00 – Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach...

Wyniki naboru do projektu “Projektowan...

Narodowe Centrum Kultury rozstrzygnęło nabór do programu szkoleniowego realizow...