Otwarcie wystawy „Odesa. Długi wiek XX w sztuce” w krakowskim Międzynarodowym Centrum Kultury.
Historia sztuki w Odesie w XX wieku to opowieść o ciągłej ewolucji i poszukiwaniu narodowej tożsamości, zwieńczona wojną, ale też nadzieją na odbudowę i kontynuację twórczego dziedzictwa. Prezentuje ją najnowsza wystawa Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie.
Sztuka w Odesie, ukraińskim mieście położonym na brzegu Morza Czarnego, zawsze odzwierciedlała bogactwo kulturowe, zróżnicowane wpływy oraz burzliwe wydarzenia, które kształtowały historię tego regionu w XX wieku. Dziś miasto znajduje się na linii frontu, a większość inicjatyw artystycznych została brutalnie przerwana wybuchem pełnoskalowej wojny w 2022 roku. Wiele zabytków architektury oraz dzieł sztuki uległo zniszczeniu.
Wystawa Odesa. Długi wiek XX w sztuce, przygotowana przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie wspólnie z czołowymi odeskimi instytucjami, wpisuje się w szerszą inicjatywę polsko-ukraińską, wspomagającą wywóz (choćby okresowy) z Ukrainy dzieł sztuki na czas działań wojennych. Pomysł na organizację ekspozycji zrodził się na Kongresie Generalnym Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM w Pradze w sierpniu 2022 roku. Inicjatorem przedsięwzięcia było Odeskie Narodowe Muzeum Sztuki, a w projekt zaangażowały się także Muzeum Sztuki Współczesnej w Odesie i Odeskie Muzeum Literatury.
Dzieła, które zostaną zaprezentowane w Galerii MCK, opowiadają o narodowej tożsamości, traktując sztukę jako broń w obecnej wojnie, ale też o mozolnym procesie budowania kanonu artystycznego, promieniowaniu sztuki europejskiej na krańce kontynentu przez cały XIX i XX wiek – mimo granic i żelaznej kurtyny. Przeważnie nieznane polskiej publiczności są okazją do przedstawienia, z jakich treści utkana jest narracja o własnej historii i wizji przyszłości, widziana z perspektywy kultury ukraińskiej. Ich pokaz stanowi równocześnie głos w kulturowo-politycznej dyskusji toczącej się w Ukrainie i poza jej granicami.
Wystawa „Odesa. Długi wiek XX w sztuce” jest trzecią po „Ukraina. Czekając na bohatera. Kostyrko, Rawski” (2016) i „Ukraina. Wzajemne spojrzenia” (2021) prezentacją sztuki naszych sąsiadów. To część misji Międzynarodowego Centrum Kultury – przedstawianie i popularyzacja najważniejszych zjawisk artystycznych Europy Środkowej. W kontekście wojny, w wyniku której niszczone jest dziedzictwo kulturowe, w tym również to światowe z listy UNESCO, szerzenie wiedzy o historii i kulturze Ukrainy jest naszą powinnością – mówi Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK. Warto dodać, że jesienią startuje w Krakowie druga edycja Akademii Dziedzictwa dla Ukrainy. To realizowany przez MCK projekt dla osób zajmujących się tematyką dziedzictwa w Ukrainie, który służy rozwojowi wiedzy na temat ochrony zabytków i zarządzania instytucjami.
Ekspozycja w swojej koncepcji mierzy się z tradycyjnie ukształtowanym i powszechnie przyjętym wizerunkiem Odesy jako miasta imperialnego. Wydobyła z muzealnych magazynów prace, które chronologicznie, lecz z nowej perspektywy ukazują rozwój odeskiej sztuki. – Wystawa nie jest obiektywną monografią sztuki Odesy wybranego okresu, lecz antologią złożoną w trakcie inwazji imperialnej Rosji na niezależną Ukrainę. Wyborowi dzieł przyświecała idea ukazania sposobu myślenia współczesnego społeczeństwa ukraińskiego. Zaproponowany zestaw prac jest świadectwem tego, jak Ukraińcy postrzegają własne dziedzictwo kulturowe, wychodzące daleko poza ramy historii sztuki – wyjaśnia dr Żanna Komar, współkuratorka z ramienia MCK. – Wystawa stanowi próbę odpowiedzi na najbardziej aktualne wyzwania. Pierwszym z nich jest wpisanie dziedzictwa ukraińskich miast w dzieje kultury europejskiej. Drugim – wyrwanie odeskiej sztuki z lokalnej wizji przeszłości i umieszczenie jej w szerszym kanonie sztuki ukraińskiej. Naturalnym krokiem dla kuratorek stało się więc wyeksponowanie postaci i wydarzeń, które jeszcze dwie dekady temu były pomijane w narracji na temat odeskiej sceny artystycznej.
Na wystawie zostanie zaprezentowanych ponad 60 eksponatów, przede wszystkim przykłady malarstwa, rzeźby i grafiki. Obejmują one okres od pierwszej dekady XX wieku do współczesności i ukazują historię całej południowej Ukrainy przez pryzmat wielowarstwowych powiązań różnych narodowości i kultur. Od „modernizmów” burzliwych lat dwudziestych, ukształtowanych pod wpływem sztuki zachodniej, przez represje końca lat trzydziestych, „odwilż” i rolę sowieckiej sztuki nieoficjalnej lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, gdyż to właśnie ona była prekursorką sztuki niepodległej Ukrainy. Prezentując kolejną dekadę, narracja podkreśla znaczenie lokalnych artystów nowej generacji w kształtowaniu sztuki konceptualnej, uwarunkowane względną otwartością metropolii na prądy z zewnątrz. Zwieńczeniem prezentacji są najnowsze prace współczesnych artystów, które stanowią bezpośrednią odpowiedź na trwającą wojnę.
Odesa była i jest najbardziej różnorodnym pod względem językowym miastem Ukrainy. Spośród wielu funkcjonujących wersji jej nazwy (jid. Odes, ukr. Odesa, ros. Odessa i in.) organizatorzy wystawy, traktując ją jako projekt artystyczny, wybrali pisownię ukraińską, świadomie rezygnując z historycznie faworyzowanej w słownikach rosyjskiej transkrypcji. Od 1991 roku Odesa znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy, a wraz rozpoczęciem wojny zdecydowana większość tamtejszych artystów, literatów i działaczy kultury porzuciła rosyjski i przeszła na język ukraiński.
Ekspozycji towarzyszy obszerny, bogato ilustrowany polsko-angielski album. Znajdują się w nim reprodukcje dzieł oraz eseje przybliżające historyczne i współczesne konteksty związane z dziejami Odesy. Miasto było bowiem areną spotkania różnych narodowości, religii i idei, gdzie artystyczne i architektoniczne prądy zmieniały się wraz z biegiem czasu, odzwierciedlając nie tylko lokalne, lecz także globalne tendencje w sztuce.
Wystawa będzie prezentowana w Galerii MCK od 17 maja do 1 września 2024 roku. Związany jest z nią specjalny program wydarzeń, poszerzony o spotkania i debaty dotyczące ukraińskiej literatury, m.in. wokół wydanej przez Wydawnictwo MCK książki Natalii Starczenko Ukraińskie światy Rzeczypospolitej (2024).
Szczegóły na stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych MCK.
Koncepcja programowa MCK: Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek
Idea wystawy: Julija Berdijarowa
Kuratorzy: Julija Berdijarowa, Żanna Komar, Walerija Plechotko
Konsultacja merytoryczna : Ołeksandr Babycz, Oksana Barszynowa, Anna Łazar, Beata Nykiel, Wita Susak
Aranżacja plastyczna: Magdalena Paleczna
Produkcja: Karolina Wójcik, Tetiana Tokarczuk
Tłumaczenie na angielski : Jessica Taylor-Kucia
Redakcja i korekta w języku polskim: Paulina Sweet
Montaż : Emanuel Mróz, Jakub Wójtowicz
Oświetlenie: Mariusz Gąsior, Michał Warmusz
Identyfikacja wizualna: Parastudio*
Audiodeskrypcja: Regina Mynarska, Dawid Górny
Przewodnik w PJM: Jakub Studziński
Nagranie i montaż przewodnika w PJM: Dawid Halota
Współpraca: MCK – Joanna Biegacz, Jerzy Cierniak, Ewa Czarnecka, Marzena Daszewska,
Magdalena Grabias, Joanna Hojda-Pepaś, Agata Klejzerowicz, Dorota Korohoda, Daniel Krawczyk, Paulina Małochleb, Paulina Orłowska-Bańdo, Łukasz Pieróg, Anna Sawłowicz, Klaudia Słupek; OFNAM – Olena Bukatar, Ołeksandra Kowalczuk, Kateryna Kulaj, Anastasija Lewczenko, Halyna Simchenko, Tetiana Tokarczuk, Hanna Uslista
Organizatorzy: Międzynarodowe Centrum Kultury,Odeskie Narodowe Muzeum Sztuki
Przy wsparciu finansowym: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Projekt jest współfinansowany ze środków Miasta Krakowa
Partnerzy: Muzeum Sztuki Współczesnej w Odesie, Odeskie Muzeum Literatury, Fundusz Kultury Solidarności, Europejska Fundacja Kultury, Ambasada Belgii – Przedstawicielstwo Flandrii
Patroni medialni wystawy: Dziennik Polski, Niezła Sztuka.pl, UAinKRAKOW.pl
Stali patroni medialni : TVP Kraków, Radio Kraków, Radio Kraków Kultura, Kraków Culture, Herito
Album towarzyszący wystawie jest częścią projektów Odesa i Kraków. Bliżej dzięki sztuce dofinansowanego ze środków Miasta Krakowa oraz Długi wiek XX w sztuce Odesy, zrealizowanego dzięki wsparciu finansowemu Funduszu Kultury Solidarności EUNIC Ukraine Fund w ramach Europejskiej Fundacji Kultury. Fundusz Kultury Solidarności EUNIC Fundusz dla Ukrainy / Ukraine Fund / prowadzony we współpracy z EUNIC, współfinansowany jest przez rząd Flandrii, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP i Czeskie Centrum.
Dorota Korohoda
