Biblioteka zapachów obiektów zabytkowych nie będzie tradycyjnym muzeum, nie będzie to nawet obiekt budowlany, nie będzie też fiolek ani flakonów. Będzie to biblioteka wiedzy o zapachu z uwzględnieniem pełnego kontekstu historycznego, na który składają się m.in. miejsce powstania, prace konserwatorskie czy warunki ekspozycji. Efektem projektu stanie się zbiór przepisów i receptur na odwzorowanie zapachu danego zabytku. Dowiemy się, jakie związki chemiczne trzeba zmieszać, aby uzyskać konkretny zapach. Cały proces zostanie udokumentowany i udostępniony.
Krakowscy i lublańscy naukowcy, we współpracy z muzealnikami, pracują nad Odotheką — pierwszą na świecie biblioteką zapachów obiektów zabytkowych. Projekt polsko-słoweński realizują Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie, oraz Uniwersytet w Lublanie i Muzeum Narodowe Słowenii. Do badań wytypowano 10 obiektów o zróżnicowanej historii, wyjątkowym znaczeniu w kolekcjach, a także różnorodności pod względem materiału, z jakiego zostały wykonane. Projekt pozwoli zbadać unikatowe eksponaty z kolekcji słoweńskiej, m.in. tabakierę należącą do Franca Prešerena, słoweńskiego poety narodowego. Natomiast pierwszym zbadanym już dziełem z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci. Naukowcy odtworzyli zapach najważniejszego obrazu w Polsce, o niezwykłym znaczeniu międzynarodowym. „Zebrany znad powierzchni obrazu zapach został poddany badaniom w naszym laboratorium. Dysponując zaawansowaną aparaturą pomiarową: desorberem termicznym — chromatografem gazowym — spektrometrem mass — olfaktometrem, mogliśmy rozdzielić związki składające się na zapach oraz zidentyfikować je, podać ich nazwy. Dodatkowo dysponując olfaktometrem, w którym detektorem zapachów jest dosłownie nasz nos, mogliśmy wskazać nazwy zapachów związków składających się na zapach samego obrazu. Tym samym, dysponując wynikami czysto chemicznymi z urządzenia i danymi sensorycznymi z naszych nosów, mogliśmy wprost wskazać, jakie substancje chemiczne składają się na zapach obrazu i wiernie go odtworzyć. W kolejnym etapie zbadamy, jak udostępniony zapach obrazu wpływa na odbiór dzieła i całej wystawy przez zwiedzających” — mówi koordynator projektu dr hab., prof. UEK Tomasz Sawoszczuk. Zainteresowanie zapachem obiektów zabytkowych wśród zwiedzających muzea staje się coraz bardziej powszechne i istotne. Projekt wpasowuje się zatem w idee nowoczesnego muzealnictwa multisensorycznego, które zwiększa dostępność kolekcji, uruchamiając zmysł węchu. „Instytucje często postrzegają zapachy emitowane z obiektów jako informację zbędną, a może nawet jako niepożądane zanieczyszczenie. Jednakże odtąd zwiedzający będą mogli zgłębiać zapach obiektów zabytkowych w zupełnie nowy i mało zbadany sposób. Ten projekt jest naprawdę przełomowy” — mówi Elżbieta Zygier, Główny Konserwator Muzeum Narodowego w Krakowie.
Projekt ruszył 1 grudnia 2021 roku, potrwa do 2025 roku. Projekt jest finansowany w ramach programu WEAVE/NCN – OPUS 20 + LAP przez Słoweńską Agencję Badawczą oraz przez polskie Narodowe Centrum Nauki.
Izabela Rak, Muzeum Narodowe w Krakowie Media
