We wstępie książki czytamy „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię (Rdz 1,1), a potem bezmiar wód i niestrudzone morskie fale, kwietne łąki i zielone lasy na malowniczych wzgórzach – pejzaż tak dobrze nam znany”. Tym cytatem autorka albumu, wybitna historyczka sztuki Elżbieta Leszczyńska wprowadza czytelnika w malowniczy krajobraz, który na co dzień wywołuje wiele emocji: miłość, zachwyt, zazdrość, niesamowitą – wręcz magiczną, tajemniczą oraz nieodkrytą aurę. Przez minione stulecia tzw. pejzaż podpił serca wielu wybitnych artystów, w tym malarzy, którzy stworzyli oddzielny nurt, przybliżający odbiorcom piękno krajobrazu.
Obrazy przedstawione w publikacji są analizowane z ogromną dbałością o najmniejsze szczegóły. Autorka opisuje dzieła artystów, którzy starali się odwzorowywać naturę. Pejzaż pomimo swojej prosty, zawiera elementy bardzo trudne a zarazem niezwykle ciekawe. Warto mieć tutaj na uwadze, że artyści starali się przedstawić w nich niszczącą siłę żywiołów lub życiodajne bogactwo. W zależności od aspektu, dzieło przybliżało różne zjawiska, różniące się barwą oraz kształtem. Już od czasów renesansu artyści doskonalili swoje umiejętności w przedstawieniu krajobrazu w trójwymiarze, na płaszczyźnie.
Od czego się zaczęło?
Historia przedstawiania widoków na płaszczyźnie sięga ok.1500 roku p.n.e., kiedy to w starożytnym Egipcie, Mezopotamii i Grecji krajobraz był tłem dla scen malowanych na ścianach pałaców i grobowców. Jednym z dzieł odkrytych z tamtego czasu jest fresk w Knossos, na którym widoczne są kwiaty na skałach, zwierzęta w krajobrazie i delfiny pływające w morzu.
Następnie w I wieku p.n.e. ukształtował się styl prometejski, wywodzący się z malarstwa pejzażowego w sztuce rzymskiej. Artyści tworzyli na ścianach iluzjonistyczne freski, otwierające przestrzeń wnętrza. W Europie malarstwo pejzażowe, jako oddzielny gatunek przypisuję się do drugiej połowy XVI wieku i wywodzi się od obrazów natury, stworzonych przez chińskich artystów z dynastii Tang.
W kolejnych rozdziałach albumu przyglądamy się poszczególnym odłamom malarstwa krajobrazowego. Poznajemy pionierów tego gatunku, w zależności od stylu, pochodzenia, obyczajów czy techniki samego tworzenia.
Pejzaż polski – główny bohater czy tło akcji?
Początkowo w polskim malarstwie pejzaż pełnił tylko i wyłącznie funkcje tła, tworząc tzw. funkcje służebną – wplatał się w scenę główną obrazu. Wraz z ewolucjom, element ten nabierał coraz większego znaczenia, aż uzyskał pełną autonomię. Pierwsze wzmianki o pejzażu przypisujemy kulturze romańskiej oraz klasztornym malowidłom kościelnym. Nie da się ukryć, że do dnia dzisiejszego istotną rolę pejzażu widzimy w malowidłach o tematyce religijnej np. w przedstawieniu drogi krzyżowej oraz w innych sceneriach, które zaczerpnięto z rozbudowanych opisów krajobrazów, z Pisma Świętego.
Chronologiczne ułożenie albumu pozwala odbyć nam podróż wzdłuż i wszerz polski, skupiając się na poszczególnych krajobrazach przypisanych do danego regionu. Dzięki temu poznajemy historię danej kultury, przedstawioną za pomocą różnej stylistyki – od realizmu, do nieokreślonej abstrakcji.
Jak II Wojna Światowa wpłynęła na malarstwo krajobrazowe w Polsce?
Znacząco. Oficjalnie w malarstwie zaczął obowiązywać realizm socjalistyczny. Artyści rezygnowali z twórczości awangardowej i zaczęli przedstawiać polski pejzaż w bardzo uproszczonej formie. Koloryzm został zastąpiony oficjalną narracją, patosem, monumentalizmem. Zamiast pokazywać nieodkryte horyzonty, twórcy skupili się na tłach przedstawiających uprzemysłowione miasta czy pegeerowskie ziemie. W dziełach zaczęto przedstawiać niszczycielskie działanie wojny, czego przykładem jest m.in.: cykl Kamienie krzyczą, Bronisława Linkiego. Dopiero na początku lat 70, sztuka awangardowa powróciła na salony, ustępując miejsca szeroko pojętej abstrakcji, która przybierała rozmaite formy – geometryczne, aluzyjne i liryczne. Powojenna sztuka krajobrazu była nie do końca jednoznaczna, część artystów nadal tworzyła realistyczne dzieła, natomiast inni zaczęli inicjować bardzo ekspresyjną formę artystyczną, tworząc nowy odłam malarstwa pejzażowego – pejzaż surrealny.
Moda na „pejzaż” ?
Malarstwo pejzażowe obecnie staje się coraz bardziej popularne. Ludzie urozmaicają swoją przestrzeń inwestując w obrazy z motywem przyrody, przypisując im nie tylko walory estetyczne ale także właściwości terapeutyczne. Piękno krajobrazu koi nasze nerwy, a odbiorca czuje się bliżej natury i w każdej chwili może odbyć podróż, do każdego zakątka świata – od morza, aż do gór. I wszystko w zasięgu ręki. Forma pejzażu pozwala także uchwycić i zachować, coś co jest ulotne i zmienne w zależności od warunków atmosferycznych, pory roku czy niestety, niszczycielskiego wpływu ludzi na środowisko i otaczający nas świat.
„Warto się zatrzymać, by przez chwilę uczestniczyć w tworzeniu uniwersum na płótnie”.
Podsumowywując Pejzaż w malarstwie polskim to ogrom informacji dotyczących malarstwa krajobrazowego. Materiał ilustracyjny, zawarty w książce, obejmuje około 300 barwnych reprodukcji, stanowiących kanon polskiego malarstwa pejzażowego, ale także prace mniej znane, nigdy dotąd niepublikowane. Album występuje w wersji polsko-angielskiej.
Dostępny na stronie internetowej Wydawnictwa ARKADY: https://arkady.eu/ksiazki/historia-sztuki/pejzaz-w-malarstwie-polskim-landscape-in-polish-painting/
