czwartek, 24 kwietnia, 2025

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie

W ostatnich dniach, wraz z niepokojącymi informacjami o zamieszkach w Stanach Zjednoczonych, dotarła do Polski także wiadomość o zdewastowaniu przez demonstrantów pomnika Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie. Mało kto pamięta jego niezwykła historię, której ważna pamiątka znajduje się do dziś w zbiorach Muzeum Krakowa. 

Idea budowy pomnika Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie narodziła się pod koniec 1903 r. Jej pomysłodawcą był Związek Narodowy Polski działający w Chicago. Monument narodowego bohatera walk o niepodległość, ufundowany ze składek „polsko-amerykańskich organizacji Ludu polskiego w Stanach Zjednoczonych”, miał stać się darem dla Narodu amerykańskiego oraz  „wyrazem lojalności i przywiązania do ich przybranej Ojczyzny, za której wolność Kościuszko tak szlachetnie walczył.” Na początku 1904 r. prezes polskiego Związku Marian B. Stęczyński skierował oficjalne pismo do prezydenta Teodora Roosvelta z prośbą o przyjęcie polskiego daru i wzniesienie pomnika w reprezentatywnym miejscu w Waszyngtonie. Zaproponowano ustawienie pomnika w Parku Lafayette naprzeciwko Białego Domu, obok dwóch wcześniej wzniesionych monumentów upamiętniających  francuskich bohaterów walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych, walczących u boku Jerzego Waszyngtona: generała i marszałka Francji Jeana-Baptiste’a Donatiena de Vimeur, hrabiego de Rochambeau (1725-1807) oraz ) oraz polityka i marszałka markiza i Marie Josepha Lafayett’a (1757-1834). Dzięki prezydenckiej rekomendacji, amerykański Kongres wydał uchwałę wyrażając zgodę na wzniesienie monumentu we wskazanym miejscu. Powołano wówczas Komitet budowy pomnika Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie złożony z amerykańskiej Polonii, który 27 grudnia 1905 r. ogłosił, za pośrednictwem amerykańskiej i europejskiej prasy, pomnikowy konkurs. Zgodnie z regulaminem mogli wziąć w nim udział tylko „artyści rzeźbiarze Polacy, zamieszkali w Polsce lub na wychodźstwie”. Koszt pomnika-statui wraz z architektoniczną podstawą miał nie przekroczyć kwoty  40. tysięcy dolarów amerykańskich, pochodzących z publicznych zbiórek polskich organizacji w Stanach Zjednoczonych. Pomnik miał przedstawiać figurę Kościuszki w amerykańskim stroju generalskim „na odpowiednim piedestale z granitu”, otoczonym, zgodnie z XIX- wieczną pomnikową modą, dowolnymi figurami alegorycznymi. Rzeźbiarze zobowiązani byli do przesłania własnym kosztem modelu pomnika do Waszyngtonu. Wybór zwycięskiego projektu pozostawiono „komisyi rządowej Stanów Zjednoczonych”, złożonej z „Sekretarza wojny i prezesów bibliotek Senatu i Kongresu”, a główna nagroda miała wynieść 1 000 dolarów.  Na konkurs nadesłano 20 modeli, w tym 18 z Europy i 2 ze Stanów Zjednoczonych. Pierwszą nagrodę przyznano monumentalnemu projektowi autorstwa Stanisława R. Lewandowskiego przesłanemu z Wiednia. Artysta ukazał Kościuszkę z kapeluszem generalskim w dłoni i szablą tuloną do piersi otoczonego przez 13 figur symbolizujących „pierwotne Stany Unii” . Ostatecznie jednak, decyzją prezydenta Roosvelta, zdecydowano o realizacji projektu wyróżnionego drugą nagrodą. Dzieło Antoniego Popiela (1865-1910) ze Lwowa, współtwórcy pomnika Tadeusza Kościuszki w Krakowie, uznano za „odpowiedniejsze” pod względem formy artystycznej do projektowanego miejsca w Parku Lafayett’a. We wrześniu 1907 r. artysta przybył do Chicago, gdzie wraz z miejscową odlewnią pracował nad pomnikiem aż do połowy 1910 r.

Waszyngtoński pomnik przedstawia Tadeusza Kościuszkę w amerykańskim stroju generalskim, z nogą wspartą na lufie armatniej, z rulonem papieru w jednej dłoni, a z lunetą w drugiej. Artysta upamiętnił w ten sposób pobyt Kościuszki w Stanach Zjednoczonych w latach 1776-1784. Jako inżynier wojskowy armii amerykańskiej był on wówczas odpowiedzialny za fortyfikowanie miast i obozów wojskowych. Zasłyną budową, na polecenie Jerzego Waszyngtona, potężnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson, którego projekt wyobraził rzeźbiarz w dłoni pomnikowej figury. Rozgłos przyniósł Kościuszce także udział w zwycięskiej bitwie pod Saratogą w 1777 r., której pomnikowy symbolem jest lufa zdobycznej armaty. W uznaniu jego zasług, uchwałą Kongresu amerykańskiego, 13 października 1783 r. został awansowany generałem brygady armii amerykańskiej. Twórca waszyngtońskiego pomnika, Antoni Popiel, wyobraził zatem Tadeusza Kościuszkę, nie jak na popularnych w Polsce wyobrażeniach Naczelnika, w chłopskiej sukmanie z krakuską na głowie, lecz w mundurze amerykańskiego generała.

Artysta zaprojektował pomnik o wysokości 32 stóp, który tworzy odlana w brązie figura Tadeusza Kościuszki  ustawiona na jasnoszarym, granitowym architektonicznym postumencie. Kościuszko w amerykańskim mundurze generalskim, dumnie wspiera nogę na lufie armatniej, rękę wspierając na szabli zwieszonej u boku, w drugiej trzymając plan amerykańskiej fortyfikacji West Point. Postument otaczają brązowe figury i ryte inskrypcje. Na frontowej ścianie napis: Kościuszko oraz poniżej: Saratoga, a także odlana w brązie część zachodnia półkuli ziemskiej, ponad którą amerykański orzeł z rozpostartymi skrzydłami broni gwieździstego sztandaru. Natomiast po przeciwległej stronie pomnika, półkula wschodnia z zarysem Europy, z polskim orłem walczącym z potężną żmiją i napisem poniżej: Racławice. Po bokach postumentu rzeźbiarz umieścił statuę żołnierza amerykańskiego przecinającego węzły „przyszłego obywatela wolnych Stanów Zjednoczonych” oraz polskiego chłopa w sukmanie i rogatywce z kosą w dłoni, który osłania polskiego rannego oficera. Dodatkowo na pomniku umieszczono napisy fundacyjny: Ufundowany przez Związek Narodowy Polski w Ameryce i Prezydenta Stanów Zjednoczonych w imieniu polsko – amerykańskich obywateli.

Rzeźbiarska realizacja spotkała się z uznaniem w amerykańskim i polskim środowisku artystycznym. W tym samym roku, 15 marca uroczyście wmurowano kamień węgielny z aktem erekcyjnym pomnika oraz symbolicznym workiem ziemi przywiezionej z krakowskiego Kopca Kościuszki. Uroczyste odsłonięcie i symboliczne przekazanie Narodowi Amerykańskiemu waszyngtońskiego monumentu Tadeusza Kościuszki odbyło się w dniu 11 maja 1911 r., w asyście armii amerykańskiej i licznie przybyłej Polonii. W uroczystości udział wziął prezydent Stanów Zjednoczonych William Taft, amerykański Minister Wojny Jacob Mc Gavock Dickinson, przedstawiciele amerykańskiego Kongresu oraz Związku Narodowego Polskiego z Maryanem B. Stęczyńskim na czele. Niestety w tym ważnym dla Polaków, w kraju i na obczyźnie wydarzeniu nie uczestniczył autor dzieła, który zmarł wkrótce po ukończeniu amerykańskiego monumentu.

W tym samym dniu w Waszyngtonie odsłonięto drugi, ufundowany przez Polonię pomnik konny Kazimierza Pułaskiego. Jego autorem był polski rzeźbiarz Kazimierz Chodziński (1815-1905), który kilka lat wcześniej wzniósł pomnik Tadeusza Kościuszki w Chicago.

Dziś, monument Tadeusza Kościuszki  jest jednym z pięciu pomników stojących w popularnym publicznym Parku Lafayatt’a, który od dziesiątków lat jest często odwiedzanym przez turystów miejscem sąsiadującym z Białym Domem oraz areną publicznych protestów.

Niezwykle cenną pamiątką waszyngtońskiego pomnika jest gipsowy model posągu Naczelnika autorstwa Antoniego Popiela z około 1906 r., który do przechowywany jest obecnie w zbiorach Muzeum Krakowa.

Waszyngtoński pomnik obecnie zobaczyć możemy także w Warszawie na placu Żelaznej Bramy. W 2010 r. przed pałacem Lubomirskich na Osi Saskiej Bank Citi Handlowy wraz z Urzędem Miasta St. Warszawy ufundował wierną kopię pomnika. Jego autorem byli krakowscy rzeźbiarze Anna i Wojciech Siek.

Elżbieta Lang, na podstawie opracowywanego obecnie artykuł „Kraków- Waszyngton, czyli dzieje monumentów T. Kościuszki”, 3.05.2020

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Pod naszym patronatem

Optymalizacja zarządzania zbiorami muz...

Muzea na całym świecie stawiają czoła rosnącym wyzwaniom związanym z efektywnym...

Zdarzenia muzealne – Maj 2025

Serdecznie zapraszamy do uczestnictwa w zdarzeniach muzealnych odbywających się...

Wernisaż wystawy czasowej — „Mag...

Zapraszamy na rodzinną wystawę do Galerii Śluza!

Leonardo. Zbliżenia

Leonardo da Vinci to najbardziej znany artysta w historii. Ten wszechstronnie u...

EKSPOZEO – uniwersalny pomocnik ...

EKSPOZEO to wyposażony w wiele funkcjonalności system, który pomoże muzeom i in...