Seminarium naukowe:
Pomoc udzielana Żydom podczas II wojny światowej a proces kształtowania się transnarodowej pamięci społecznej
W ramach seminarium Zofia Wóycicka i Michalina Musielak przedstawią założenia oraz pierwsze wnioski z realizowanego w Centrum Badań nad Pamięcią Społeczną UW projektu badawczego Pomoc udzielana Żydom podczas II wojny światowej a proces kształtowania się transnarodowej pamięci społecznej. Jego celem jest analiza wpływu procesu europeizacji i globalizacji na kształtowanie się pamięci zbiorowej, i opisanie, w jaki sposób pamięć transnarodowa jest konstruowana na poziomie lokalnym i vice versa.
Jak zwracają uwagę Aleida Assmann i Sebastian Conrad, zrozumienie aktualnych przemian narodowych kultur pamięci nie jest możliwe bez uwzględnienia ich szerszego, globalnego kontekstu. Nie oznacza to, że państwa narodowe straciły wpływ na kształtowanie pamięci i tożsamości zbiorowej. Wręcz przeciwnie, w ostatnich latach zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Europy i poza jej granicami obserwujemy rosnące zaangażowanie władz państwowych i lokalnych w politykę pamięci. Działania te pozostają jednak pod silnym wpływem procesów zachodzących na poziomie międzynarodowym. Tym niemniej, europeizacja i globalizacja nie doprowadziły do ujednolicenia i harmonizacji lokalnych narracji historycznych. Wręcz przeciwnie, konfrontacja z ponadnarodowymi dyskursami pamięci zdaje się nieraz prowadzić do wzmocnienia partykularnych, często nacjonalistycznych wizji przeszłości. Dotychczas badacze nie zdołali jednak w pełni uchwycić dynamiki wzajemnego oddziaływania między narodowymi i ponadnarodowymi aktorami pamięci.
Przedmiotem naszych badań są lokalne i narodowe narracje dotyczące osób, które ratowały Żydów podczas II wojny światowej, a w szczególności ich muzealne reprezentacje. W ostatnich latach temat ten cieszy się zarówno w Europie, jak i na świecie rosnącym zainteresowaniem. Przyczyniły się do tego m.in. media masowe. Inny ważny bodziec stanowi polityka pamięci prowadzona przez rozmaite podmioty państwowe i społeczeństwa obywatelskiego; temat ten jest także promowany przez międzynarodowe i ponadnarodowe organizacje i NGOsy. Prowadzone przez nas badania mają charakter procesualny. Obejmują one zarówno analizę ekspozycji muzealnych, jak rekonstrukcję procesu ich powstawania i ustalenie zaangażowanych w niego aktorów społecznych. Ważną część projektu stanowią również badania nad recepcją wybranych prezentacji muzealnych.
Seminarium odbędzie się na żywo w sali ŻIH w Błękitnym Wieżowcu (Plac Bankowy 2, wejście od ulicy Tłomackie) i nie będzie nagrywane.
_____
Dr Zofia Wóycicka – historyczka, edukatorka i kuratorka muzealna. Obecnie jest adiunktką w Centrum Badań nad Pamięcią Społeczną przy Wydziale Socjologii UW, gdzie kieruje projektem badawczym NCN OPUS22 „Pomoc udzielana Żydom podczas II wojny światowej a proces kształtowanie się transnarodowej pamięci społecznej”. Jest m.in. autorką monografii Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady, 1944-1950 oraz (współ)autorką artykułów w tomach zbiorowych oraz recenzowanych czasopismach, w tym w „History and Memory”, „Memory Studies”, „Holocaust Studies”, w „Zagładzie Żydów – Studiach i Materiałach” oraz w „Tekstach Drugich”. Razem z Magdaleną Saryusz-Wolską i Joanną Wawrzyniak redagowała numer specjalny „Memory Studies” – „Mnemonic Wars: New Constellations” (grudzień 2022). W grudniu 2023 r. ukazała się redagowana przez nią wraz z Natalią Aleksiun i Raphaelem Utzem praca zbiorowa The Rescue Turn and the Politics of Holocaust Memory (Wayne State University Press).
Michalina Musielak – doktorantka i badaczka w finansowanym kierowanym przez dr Zofię Wóycicką projekcie NCN „Pomoc udzielana Żydom podczas II wojny światowej a proces kształtowanie się transnarodowej pamięci społecznej”. Michalina Musielak zajmuje się relacjami przestrzennymi w kontekście pamięci i architektury XX w., o czym opowiada w formach dokumentalnych i projektach kuratorskich: film dokumentalny „Miss Holocaust” (2017), projekt „Pocztówki z osiedla Muranów i Miasteczka Wilanów” (2021), czy kolektywna wystawa „Doors of Learning: Microcosms of a Future South Africa” w Bauhaus Dessau (2022). Wspólnie z Zofią Wóycicką prowadzi badanie widowni muzealnej w Polsce i Niemczech. Zob.: michalinaludmilamusielak.com.pl.
Żydowski Instytut Historyczny
