W Muzeum Oręża Polskiego znajduje się oryginalna, wykonana w języku francuskim, dokumentacja techniczna okrętu ORP „Wilk”, która trafiła do Kołobrzegu w 2020 r., a przekazał ją Michał Sokołowski.
W marcu 2024 r. Marcin Wilk, bronioznawca z Fundacji Pro Militaris, podczas pobytu w MOP dokonał odkrycia elementu działa pochodzącego z ORP ,,Wilk“. Pozostałości były błędnie opisane jako część100 mm haubicy.
I. Przedmiot:
Elementem znajdującym się w Muzeum jest część denna lufy, wraz z nasadą zamkową i zamkiem do armaty morskiej 100 mm, wz. 1917, produkcji francuskiej, używanej w Wojsku Polskim w latach 1931 – 1954, jako uzbrojenie torpedowo – minowych okrętów podwodnych typu Wilk. Egzemplarz zachowany w MOP w Kołobrzegu został przekazany do zbiorów 25 marca 1991 r. z Wojskowej Akademii Technicznej, protokołem nr 145/91, jako: ,,złom stalowy użytkowy artyleryjski – 400 kg”. Na dokumentach przekazania znajdują się nazwiska: chorążego rezerwy Władysława Sołducha, ppłk Koperskiego oraz ppłk Ryszarda Łasińskiego.
Dopisek „użytkowy” wg wyjaśnień Dyrektora Instytutu Techniki Uzbrojenia WAT dr hab. inż. Ryszarda WOŹNIAKA (profesora WAT) – oznaczał przydatność przedmiotu do celów edukacyjnych, co odróżniać miało od zwykłego złomu przeznaczonego do recyklingu. WAT nie posiada żadnej dokumentacji, która pozwoliłaby określić datę i okoliczności przyjęcia go na swój stan. Nie wiadomo jak i kiedy ten element trafił do WAT.
II. Czas powstania przedmiotu:
– 1930 rok (wg sygnatury na nasadzie zamkowej)
III. Rys historyczny:
W dniu 1 grudnia 1926 r. Polska zawarła z francuską stocznią „”Chantiers et Ateliers Augustin Normand” w Hawrze umowę na zakup trzech kompletnych okrętów podwodnych o wyporności nawodnej 980 ton każdy, wraz z wyposażeniem i uzbrojeniem. Prace nad pozostałymi okrętami zostały zlecone zakładom w Cean („Żbik”) i Nantes („Ryś”). 12 kwietnia 1929 r. w stoczni w Hawrze zwodowano pierwszy z okrętów, który otrzymał nazwę ORP „Wilk” i stał się okrętem wiodącym, od którego pochodziła nazwa typu okrętów.
Podczas kampanii w 1939 r. ORP „Wilk”, po postawieniu zapór minowych w Zatoce Gdańskiej, wyrwał się z akwenu polskich wód terytorialnych i 20 września przedarł się do Wielkiej Brytanii, gdzie przeprowadził 9 patroli bojowych. Z powodu złego stanu technicznego, na początku 1941 r., wykorzystywany był wyłącznie jako okręt szkoleniowy. Powrócił do Gdyni w październiku 1952 r., gdzie czasowo został udostępniony zwiedzającym, a następnie przeznaczono go na złom. Kilkumiesięczne prace nad złomowaniem okrętu rozpoczęły się w styczniu 1954 r., a kierował nimi były oficer-mechanik „Wilka” Zygmunt Jasiński – ówczesny dyrektor Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni.
Okręty ORP ,,Ryś” i ORP ,,Żbik” internowane od 1939 r. w Szwecji pozostały tam do końca wojny a następnie zwrócono je Polsce, gdzie pełniły służbę w marynarce wojennej do 1955 r.
Oba okręty, podobnie jak „Wilk” zostały zezłomowane.
100 mm armata morska wz. 1917 Schneider – stanowiła działo pokładowe będące wyposażeniem polskich podwodnych stawiaczy min typu Wilk. Było zbliżone do działa montowanego na francuskich okrętach podwodnych typu ,,Reqin”, ale miało lufę krótszą o 50 cm (5 kalibrów). Długość lufy wynosiła 4000 mm (L 40) a prędkość początkowa pocisku osiągała 720 m/sek. Zasięg maksymalny dochodził do 9500 m. Ładowanie działa odbywało się ręcznie a odpalenie naboju następowało mechanicznie. Stosowano amunicję zespoloną z pociskami przeciwpancernymi i burzącymi o masie 13,5 kg. Szybkostrzelność wynosiła ok. 10 strz./min. Masa działa bez podstawy stanowiła 1560 kg. Armata montowana była na podstawie morskiej przed kioskiem okrętu.
IV. Zachowane egzemplarze:
Jedyny znany dotychczas, kompletny egzemplarz armaty wzór 1917, kalibru 100 mm, wykonany w 1930 r. o numerze seryjnym 2, pochodzący z okrętu ,,ORP Żbik” zachował się w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.
V. Materiał porównawczy
Porównanie egzemplarza zachowanego w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz badanego obiektu z MOP potwierdzają ich identyczność. Grawerunki wskazują ten sam kaliber i wzór armaty, datę produkcji 1930 rok, kolejne numery seryjne, wagę, francuskie znaki odbioru wojskowego w postaci okręgu z płomieniami w górnej części.
V. Wnioski i rekomendacje
Fragment działa będący przedmiotem wykonanej ekspertyzy posiada sygnaturę Nr. 1, świadczącą, że jest to pierwszy, wyprodukowany w 1930 r., egzemplarz armaty wz. 17. Okręt ORP ,,Wilk” zwodowany jako pierwszy z trzech zamówionych przez Polskę podwodnych stawiaczy min, był okrętem wzorcowym dla pozostałych jednostek. Pomimo braku znanej dokumentacji omawianego zabytku, można postawić tezę, że pierwsza wyprodukowana jednostka tj. ORP ,,Wilk”, jako uzbrojenie otrzymała również pierwsze wyprodukowane seryjnie działo oznaczone numerem 1.
Ocalona część innego wyposażenia okrętów typu Wilk, w tym CKM 2×13,2 mm Hotchkiss z ORP „Żbik”, manometr z ORP ,,Ryś”, kombinezon płetwonurka z ORP „Wilk” (z Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni), torpeda 550 mm Wz 24V w MWP w Warszawie.
IV. Opis przedmiotu:
Na płasku w części dennej nasady zamkowej, powyżej otworu komory zamkowej znajdują się sygnatury znamionowe działa (fot.). Powyższe informację należy odczytywać jako :
100 MM – kaliber 100 milimetrów, WZ. 1917 – wzór, Fy – pierwsza i ostatnia litera nazwy producenta (?), 1930 – rok produkcji No. 1 .– numer seryjny, WAGA . 1560 K. – waga armaty
z zamkiem bez podstawy, D w owalu – odbiór techniczny, O z płomieniem – odbiór wojskowy francuski.
Opracowanie:
Marcin Wilk oraz Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu poszukuje wszelkiego rodzaju pamiątek związanych z polskim okrętem podwodnym ORP ,,Wilk”. Szukamy również osób lub ich krewnych, współpracowników dzięki którym elementy działa z ORP ,,Wilk” zostały zachowane i trafiły do muzeum.
Prosimy o kontakt na email: muzeum@muzeum.kolobrzeg.pl, alekost@wp.pl, tel. 601 402 400.
