Wydane przez Muzeum Pamięci Sybiru wspomnienia zostały dostrzeżone przez jury Nagród Historycznych tygodnika „Polityka”, przyznawanych od 1959 roku.
Nad rzekami Syberii. Pamiętnik chłopca z lat 1940-1946. Krasnojarski Kraj Mariana Stecyka to już szósty tom w wydawanej przez białostockie Muzeum Pamięci Sybiru serii „Wspomnienia i relacje”.
Publikacja zyskała nominację do tegorocznej edycji Nagród Historycznych 2023 za rok 2022 w kategorii „Pamiętniki, relacje, wspomnienia”.
„Czym w szczególności wyróżnia się powieść Mariana Stecyka? Powiedziałbym: naiwnością narracji. W sensie najbardziej pozytywnym. Piszący po latach autor zachował w relacji świeże i wrażliwe spojrzenie dziecka. Zdziwienia i odkrywania nowego świata. […] Zadziwiające, że jest to relacja pozbawiona nienawiści. A każdy dobry uczynek czy to sąsiada, czy pobratymca, czy tubylca zostaje z wdzięcznością odnotowany. Smutna książka – a przecież pogodna” – tak o nominowanej książce pisze na łamach „Polityki” Marian Turski.
Książka została zredagowana przez pracowników naukowych Muzeum: dr Sylwię Szarejko i dr Marcina Zwolskiego.
– W zbiorach Muzeum posiadamy kilkaset wspomnień i relacji, stąd decyzja o wyborze tych, które opublikujemy, jest zawsze trudna. Pamiętam nasz pierwszy kontakt z maszynopisem wspomnień Mariana Stecyka. Szczegółowość opisów miejsc, w których zesłanie spędził młodziutki bohater, a także sytuacji, jakich doświadczył, w pierwszym odbiorze wzbudziła w nas wątpliwości. Nie wiedzieliśmy, czy to możliwe, żeby pamiętać takie szczegóły po wielu latach – mówi dr Marcin Zwolski.
– Wykorzystaliśmy wszystkie możliwości weryfikacji – a mamy ich wiele – i nie udało nam się podważyć ani słowa. Okazało się po prostu, że Marian Stecyk zachował niesamowitą pamięć. Ta pamięć oraz świetny zmysł obserwacyjny i umiejętność przelania swoich spostrzeżeń na papier stały się przepisem na fascynujące wydawnictwo – przyznaje dr Sylwia Szarejko.
Mieszkający dzisiaj we Wrocławiu Marian Stecyk ze wzruszeniem przyjął od pracowników Muzeum informację o dostrzeżeniu jego wspomnień przez kapitułę Nagród Historycznych.
W swoich wspomnieniach urodzony w 1930 r. Sybirak opisał, jak z całą rodziną został wywieziony przez Sowietów w głąb Związku Sowieckiego w ramach pierwszej masowej akcji deportacyjnej, która miała miejsce 10 lutego 1940 roku. Wycelowana była w osadników wojskowych i cywilnych oraz pracowników służby leśnej, w których Sowieci widzieli „wrogów ludu” i – ze względu na doskonałą znajomość terenów leśnych oraz umiejętność posługiwania się bronią – potencjalnych partyzantów. Zastosowano odpowiedzialność zbiorową – wywożono całe rodziny, łącznie z małymi dziećmi.
Tak było i z familią Stecyków, której ojciec był gajowym w Lasach Łoszniowskich w powiecie Trembowla. Michał i Michalina Stecykowie z dziećmi – Marianem, Czesławem i maleńkim Stanisławem trafili do Kraju Krasnojarskiego w środkowo-wschodniej Syberii, w dorzeczu Jeniseju. Do Polski autor wspomnień powrócił dopiero w 1946 roku.
– Nad rzekami Syberii Mariana Stecyka są szóstymi opublikowanymi przez nas wspomnieniami, ale pierwszymi, które wydaliśmy jednocześnie w trzech wersjach językowych: po polsku, angielsku i hiszpańsku – mówi dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru, prof. dr. hab. Wojciech Śleszyński. – Realizujemy w ten sposób obietnicę daną panu Stecykowi, darczyńcy naszego muzeum, który chciał przysłużyć się popularyzacji wiedzy o Sybirze nie tylko w Polsce, ale i za granicą. Mamy nadzieję dotrzeć z tą publikacją także do potomków Sybiraków, rozproszonych po całym świecie, często nieznających już języka polskiego. Chcemy, by dowiedzieli się o losie Polaków deportowanych na „nieludzką ziemię” i zainteresowali się swoimi sybirackimi korzeniami. To część naszej misji, by pielęgnować pamięć o Sybirze, jak mówi nazwa naszego muzeum – dodaje.
Nagrody Historyczne „Polityki” przyznawane są od 1959 roku, co czyni je najstarszymi w Polsce nagrodami dla najlepszych książek historycznych. Pomysłodawcą wyróżnienia jest redaktor Marian Turski. W skład jury wchodzą członkowie redakcji „Polityki” oraz wybitni historycy: dr hab. Barbara Klich-Kluczewska, prof. dr hab. Dariusz Stola, dr hab. Bożena Szaynok, red. Marian Turski, prof. dr hab. Wiesław Władyka, dr hab. Marcin Zaremba.
Ogłoszenie laureatów nastąpi 16 maja w Warszawie.
tekst: Paulina Cylka
