„Rozbudowa KL Auschwitz 1942-1945 w świetle materiałów źródłowych”, nowa polsko-angielska publikacja Muzeum, opowiada – poprzez analizę wielu niepublikowanych wcześniej dokumentów – o procesie rozbudowy niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz w latach 1942-45. Autorami opracowania są historycy Centrum Badań Muzeum: Igor Bartosik, Łukasz Martyniak oraz Piotr Setkiewicz.
– Niniejsza pozycja, bazująca na ponad stu dziesięciu niepublikowanych dotąd lub mało znanych dokumentach, pokazuje rozmach, z jakim powiększany był kompleks Auschwitz. Dokumenty, które zostały przedstawione w opracowaniu, dotyczą rozbudowy obozu, inwestycji przemysłowych i rolnych, szpitali obozowych, baraków tzw. Kanady, ramp kolejowych, a także epidemii i dezynfekcji oraz zaopatrzenia obozu w wodę, a nawet utylizacji ścieków – powiedział dr Piotr Setkiewicz, szef Centrum Badań Miejsca Pamięci.
Dokumentem otwierającym publikację jest sprawozdanie Zentralbauleitung za maj 1942 roku. Przy rozbudowie infrastruktury obozowej zatrudniano średnio po 4390 więźniów, 2465 więźniarek oraz 1006 robotników cywilnych. Sprawozdanie wymienia 33 inwestycje w obrębie obozu Auschwitz I (m.in. budowę nowych bloków obozowych, baraków dla SS, centralnej łaźni i dezynfekcji, baraków gospodarczych, przebudowę domu komendanta oraz hotelu przy dworcu kolejowym – tzw. Haus der Waffen SS) oraz 11 kolejnych na terenie obozu w Birkenau (m.in. prace wykończeniowe przy 18 barakach murowanych, kuchniach, drogach, barakach sanitarnych, ponadto ustawienie 54 baraków drewnianych na odcinku BII).
W 1942 r. obóz macierzysty Auschwitz I był wielkim placem budowy, a wokół niego realizowano około 30 różnych inwestycji. W Auschwitz II-Birkenau intensywnie stawiano baraki murowane i drewniane (z zamiarem umieszczenia w nich 200 tysięcy więźniów), rozbudowywano systemy wodociągowe i kanalizacyjne oraz oczyszczalni ścieków. Ponadto w Berlinie zapadła decyzja o wyznaczeniu Auschwitz roli głównego miejsca zagłady Żydów, co pociągnęło za sobą budowę wielkich komór gazowych i krematoriów.
W związku z przepełnieniem bloków i baraków mieszkalnych pogarszała się jednocześnie sytuacja higieniczno-sanitarna, co doprowadziło do wybuchu epidemii w obozie i wpłynęło na zahamowanie niektórych olbrzymich inwestycji. W tym samym czasie (1942–1944) deportowano do Auschwitz tysiące europejskich Żydów, którzy ginęli w ciągle doskonalonej infrastrukturze zagłady.
W sąsiedztwie obozu działały liczne firmy niemieckie, które były zaangażowane w rozbudowę całego kompleksu, a kilka z nich przeniosło swoją produkcję do Auschwitz. Dopiero zbliżający się jesienią 1944 r. front wschodni zahamował większość projektów i wpłynął na stopniowe przesuwanie inwestycji SS z Auschwitz do obozów położonych w głębi Niemiec.
27 stycznia 1945 roku na teren KL Auschwitz wkroczyła armia sowiecka. Jak jednak pokazują zachowane dokumenty, obóz jako jednostka administracyjna działał nadal. Jeszcze w marcu 1945 r. administracja obozu, funkcjonująca tymczasowo w Weimarze, prowadziła rozliczenia zaległych rachunków za prace prowadzone m.in. przez DAW. Dwa rachunki wystawione 2 i 3 marca 1945 r. to dokument zamykający publikację.
Książka ta jest czwartą i ostatnią częścią cyklu „Auschwitz w świetle materiałów źródłowych”. Poprzednie pozycje były poświęcone początkom obozów Auschwitz I oraz Auschwitz II-Birkenau oraz Zagłady Żydów w Auschwitz.
Publikację „Rozbudowa KL Auschwitz 1942-1945 w świetle materiałów źródłowych” wydano przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
