W Muzeum Narodowym w Krakowie jest już cały Fryburg! To w sumie 21 kartonów Józefa Mehoffera do witraży w gotyckiej katedrze w szwajcarskim Fryburgu. Właśnie dotarło do Krakowa pięć ostatnich, stworzonych do prezbiterium tej świątyni. 12 października pokazaliśmy w Galerii Sztuki XX i XXI wieku w Gmachu Głównym centralny z nich: Boga Ojca z 1922 roku.
– Kartony fryburskie Józefa Mehoffera należą do najważniejszych arcydzieł z okresu Młodej Polski. Artysta zaprojektował monumentalnej skali zespół witrażowy, który w historii sztuki polskiej nie ma sobie równych pod względem skali i wartości artystycznej. Mehoffer wprowadził do gotyckiego kościoła oryginalną stylistykę, nawiązującą zarówno do współczesnej mu idei polskiego stylu narodowego, jak i zachodnioeuropejskiego Art Nouveau. Potrafił też w nowatorski sposób zaprezentować tradycyjną chrześcijańską ikonografię, o czym świadczy zwłaszcza monumentalne przedstawienie Trójcy Świętej. Dla Muzeum Narodowego w Krakowie, specjalizującego się w kolekcjonowaniu sztuki Młodej Polski, pozyskanie kompletu kartonów fryburskich jest wydarzeniem bezprecedensowym, które nadaje naszym młodopolskim zbiorom najwyższą rangę – mówi dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski.
Fryburska katedra pw. św. Mikołaja z Miry jest gotycką trójnawową bazyliką wzniesioną w latach 1283–1490. Wnętrze oświetlają dwudzielne ostrołukowe okna przyległych do nich kaplic o wysokości ok. siedmiu metrów: po cztery z każdej strony. W zamkniętym pięciobocznie prezbiterium usytuowanych jest kolejnych pięć okien o wysokości dwunastu metrów.
W styczniu 1895 roku fryburskie Bractwo Najświętszego Sakramentu ogłosiło międzynarodowy konkurs na projekt witraży do katedry. Wzięło w nim udział czterdziestu siedmiu artystów. Ostateczny werdykt jury ogłosiło 15 lipca 1895 roku, przyznając pierwszą nagrodę 26-letniemu artyście Józefowi Mehofferowi. Ten wybór i realizacja w 1896 roku pierwszego okna witrażowego, Apostołowie, przyniosły młodemu polskiemu artyście niebywały sukces. Praca nad zespołem 21 kartonów do wiraży w fryburskiej świątyni, realizowana z fryburską firmą witrażowniczą Kirsch & Fleckner zajęła artyście 41 lat i stała się dziełem jego życia!
Witraże fryburskie uważane są za arcydzieło sztuki monumentalnej przełomu XIX i XX wieku w skali europejskiej. Najwybitniejszy pod względem artystycznym z korpusu nawowego – Męczennicy - został nagrodzony złotym medalem na Powszechnej Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku.
Wystrój kościoła św. Mikołaja dopełnia pięć monumentalnych witraży w prezbiterium z lat 1918-1936, utrzymanych w odmiennej od secesji stylistyce, korespondującej bardziej z art déco.
– Witraż „Bóg Ojciec”, którego karton, powstały w 1922 roku, zaprezentowaliśmy w Gmachu Głównym, jest umieszczony centralnie w prezbiterium i został opatrzony inskrypcją „Je suis celui qui suis” – „Jestem, który jestem”. Stanowi ona obramienie nieruchomego oblicza Stwórcy, w tle którego dostrzegamy równoboczny trójkąt symbolizujący Trójjedność Trójcy Świętej, a także słońce, księżyc i gwiazdy. W otaczającej Boga Ojca przestrzeni unoszą się też kręgi aniołów. Kwaterę dolną witraża wypełnia wyobrażenie gorejącego krzewu Mojżesza. W partii dolnej, „cokołowej” widnieją tablice Dekalogu, popiersie Mojżesza i Arka Przymierza. Statyczną kompozycję witraża „Bóg Ojciec” Tadeusz Adamowicz, autor monografii witraży fryburskich, uznał za ripostę dynamicznego, franciszkańskiego witraża Stanisława Wyspiańskiego „Bóg Ojciec” (Stań się) – mówi kustosz Domu Mehoffera Beata Studziżba-Kubalska.
Zespół witraży w prezbiterium katedry św. Mikołaja we Fryburgu współtworzą z Bogiem Ojcem kompozycje: Syn Boży, Duch Święty, Fryburg Kościelny, Fryburg Świecki.
Pięć kartonów Józefa Mehoffera było przez lata zdeponowane przez spadkobierców artysty w Musée d’art et d’histoire de Fribourg. Natomiast szesnaście pozostałych spadkobiercy oddali w latach 80. XX wieku w depozyt MNK (cztery spośród nich – m.in. do witraży Najświętszy Sakrament i Męczennicy – Muzeum nabyło do swych zbiorów w latach 2014-2019, głównie dzięki dofinansowaniu MKiDN w ramach programu Kolekcje Muzealne).
Pozostałe 17 kartonów MNK stara się zakupić od spadkobierców, dzięki specjalnej dotacji przyznanej przez Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego.
(oprac. KB)
