Trzy minione lata wyznaczają na osi czasu okrągłe, setne rocznice związane z przyłączeniem części Górnego Śląska do Polski. Proces ten obejmował dwa powstania śląskie (w 1919 i 1920) oraz plebiscyt i trzecie powstanie śląskie w 1921 roku. Zwieńczeniem było, 20 czerwca 1922 roku, wkroczenie na teren części Górnego Śląska wojsk polskich pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego. Natomiast 16 lipca 1922 roku w Katowicach obchodzono uroczyście przejęcie administracji przez polskie władze na tym terenie. Tychy oraz sąsiednie miejscowości zostały przyłączone do II Rzeczpospolitej 16 lipca 1922 roku. Także w Tychach odbywają się obchody rocznicy tego wydarzenia. Kolejne to odsłonięcie sześciu tablic upamiętniających wyniki plebiscytu z 1921 roku.
Równo sto lat temu sześć gmin wiejskich, tworzących dzisiejsze miasto Tychy, czyli: Tychy, Cielmice, Jaroszowice, Paprocany, Urbanowice i Wilkowyje, znalazło się w granicach II Rzeczpospolitej. Poprzedził to plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 roku na terenie spornym między Polską a Niemcami, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, ustanawiającego porządek w Europie po zakończeniu I wojny światowej. Jego wyniki miały zadecydować o państwowej przynależności tego obszaru.
W Tychach plebiscyt przeprowadzono w budynku Restauracji U Strzeleckiego (obecnie „Polonez” przy ul. ks. K. Damrota 35). Każdy z uprawnionych do głosowania miał do wyboru wrzucenie do urny kartki z napisem Polska – Polen, która oznaczała chęć przyłączenia do odrodzonej Rzeczypospolitej, oraz z napisem Deutschland – Niemcy, która była deklaracją pozostania w granicach Niemiec.
Na całym Górnym Śląsku za Polską głosowało 40,4%, a za Niemcami 59,5% uprawnionych do głosowania. W Tychach ponad 83% głosujących opowiedziało się za przyłączeniem do Polski (2982 głosów za przyłączeniem do Polski, a za Niemcami głosowało 650 osób).
Wyniki w okolicznych miejscowościach, które znajdowały się wówczas poza granicami Tychów były następujące:
- Cielmice: 423 – Polska, 24 – Niemcy,
- Jaroszowice: 359 – Polska, 42 – Niemcy,
- Paprocany: 386 – Polska, 40 – Niemcy,
- Urbanowice: 617 – Polska, 50 – Niemcy,
- Wilkowyje: 306 – Polska, 40 – Niemcy.
Wyniki te upamiętnią tablice z brązu w poszczególnych dzielnicach.
Idea upamiętnienia wyników plebiscytu z 1921 roku poprzez odsłonięcie tablic wyszła od dr. Wojciecha Schäffera – historyka związanego z Tychami, Dyrektora Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach. Tablice wykonał Tomasz Wenklar – tyski rzeźbiarz znany z wielu realizacji w przestrzeni miasta – założeń pomnikowych (jak pomnik Powstańców Śląskich w Tychach Czułowie, 2009 oraz poświęcony Tragedii Górnośląskiej w Tychach Wilkowyjach, 2016), rzeźb plenerowych (np. przedstawiającą Ryśka Riedla na al. Niepodległości, 2011 czy Hannę i Kazimierza Wejchertów na ul. K. Darwina, 2013), rzeźb nagrobnych czy innych tablic pamiątkowych.
W zamyśle pomysłodawcy dwa orły – niemiecki oraz polski w koronie – symbolizują obydwa państwa oraz rozdarcie mieszkańców i mieszkanek Śląska między nimi. Natomiast twórca, plastyczną interpretacją, podkreślił fakt zwycięstwa Polski na terenie wszystkich dawnych gmin tworzących obecne Tychy – niemiecki orzeł usuwa się w cień, a polski wkracza do tej części Górnego Śląska. Orły te, poprzez umieszczenie ich głów tyłem do siebie, są poniekąd alegorią Górnoślązaków i Górnoślązaczek, którzy w szerszej perspektywie (ludności całego obszaru plebiscytowego) spoglądali w zupełnie innych kierunkach.
Główna tablica zostanie umieszczona na frontowej ścianie ówczesnego lokalu plebiscytowego przy ul. ks. K. Damrota 35. Jej treść będzie nie tylko pokazywać procentowy rozkład głosów oddanych za Polską i za Niemcami. Ma również wskazywać na ciąg przyczynowo-skutkowy: plebiscyt – III powstanie śląskie – decyzja Rady Ambasadorów – przyłączenie części Górnego Śląska do Polski. Natomiast treść tablic w pozostałych pięciu dzielnicach będzie podkreślała rolę przodków i przodkiń mieszkańców i mieszkanek tych dawnych wsi, którzy w 1921 roku brali udział w plebiscycie i zostali pozostawieni przed wyborem…
Uroczystość symbolicznego odsłonięcia rozpocznie się w niedzielę, 17 lipca 2022 roku, o godz. 13.30, przed budynkiem Restauracji „Polonez”, ul. ks. K. Damrota 35. W uroczystościach wezmą udział przedstawiciele Miasta Tychy oraz dr Wojciech Schäffer pomysłodawca tablic i Tomasz Wenklar, ich wykonawca. Inicjatywa jest efektem współpracy Miasta Tychy oraz Muzeum Miejskiego w Tychach.
