Archiwum Ringelbluma po raz pierwszy w Centrum Dokumentacji Historii Nazizmu w Monachium
Bezcenna kolekcja wpisana na listę UNESCO „Pamięć Świata”, po raz pierwszy w takiej skali została zaprezentowana poza granicami Polski. Tworzące ją dokumenty, przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, zostały wykorzystane na wystawie “Ważniejsze niż życie: Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego” którą od 29.06 można oglądać w Centrum Dokumentacji Historii Nazizmu w Monachium.
Wystawa przybliża widzowi akt oporu cywilnego, jakim było Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego – niedokończoną, wstrząsającą, ale ostatecznie udaną próbę napisania historii Zagłady z perspektywy jej ofiar.
Tzw. Archiwum Ringelbluma powstawało w latach 1939-1943. Tworzyli je członkowie grupy Oneg Szabat (Radość Szabatu). Grupę założył ceniony żydowski historyk i zaangażowany społecznik, Emanuel Ringelblum 1900-1944). To on zaangażował zaufanych naukowców, nauczycieli, literatów i działaczy, którzy dokumentowali sytuację społeczności żydowskiej pod niemiecką okupacją. Nazwisk wielu spośród ponad 60 konspiratorów z nich nie znamy do dziś, a tylko trzem osobom należącym do Oneg Szabat udało się przeżyć wojnę – w tym Racheli Auerbach, która po wojnie była jedną z współpracowniczek Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, a po wyjeździe do Izraela została twórczynią i kierowniczką Wydziału Świadectw Yad Vashem. Gdy na początku 1942 r. do Warszawy zaczęły napływać wiadomości o masowych niemieckich mordach na Żydach, grupa zajęła się dokumentowaniem zagłady kolejnych gmin żydowskich i przekazywaniem tych informacji do wiadomości publicznej. W 1942 r., za pośrednictwem polskiego i żydowskiego podziemia, raporty Oneg Szabat na temat Zagłady trafiły do zachodnich Aliantów.
Stworzone w ten sposób archiwum zostało ukryte w szczytowych momentach niemieckiej akcji antyżydowskiej w dwóch częściach (odkrytych kolejno 18.09.1946 r. oraz 1.12.1950 r.). Stanowi kluczowe świadectwo o Zagładzie Żydów. Ta niezwykle cenna kolekcja jest przechowywana w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie (w trakcie wojny w budynku będącym dziś siedzibą ŻIH spotykali się członkowie Oneg Szabat). Całe ocalone Archiwum zawiera około 35 000 arkuszy notatek, wpisów do pamiętników, esejów, zdjęć, rysunków, oficjalnych dokumentów i innych świadectw życia codziennego.
– Archiwum Ringelbluma jest wyjątkowym dowodem niezwyciężonego, obywatelskiego oporu. Członkowie Oneg Szabat nie ustawali w walce o siebie i historyczną prawdę, mimo że każdego dnia ryzykowali życiem. Działalność grupy to pierwsza w historii próba bezpośredniego udokumentowania masowego mordu europejskich Żydów przeprowadzonego przez Niemców w czasie II Wojny Światowej – mówi dyrektorka ŻIH Monika Krawczyk.
Zaprezentowanie części kolekcji na wystawie w Monachium ma szczególne znaczenie . To właśnie tu narodził nazizm, którego tragiczne skutki opisywali członkowie grupy Oneg Szabat. Archiwum Ringelbluma, wpisane w 1999 r. na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO “Pamięć Świata” po raz pierwszy w tak dużej skali będzie prezentowane poza Polską. Jednocześnie Żydowski Instytut Historyczny, znany dotychczas badaczom, staje się pierwszą instytucją tak dobitnie mówiącą językiem ofiar w miejscu, które w latach wojny było sercem ideologii nazistowskiej.
Wystawa jest podzielona na trzy główne części. Pierwsza jest skupiona na idei Archiwum Getta Warszawskiego, jego założycielu, twórcach oraz obszarach działalności członków grupy Oneg Szabat. Przekaz wzmacniają pochodzące z kolekcji dokumenty oraz zdjęcia pokazujące życie codzienne mieszkańców zamkniętej dzielnicy żydowskiej. Druga część przybliża nagły zwrot w pracy archiwistów, związany z docierającymi do Warszawy informacjami o masowych mordach na Żydach, dokonywanych przez nazistów. Na wystawie eksponowane są gromadzone przez nich listy zamordowanych, pozyskany od uciekinierów plan nazistowskiego obozu zagłady w Treblince czy zachowana korespondencja. Trzecia część to opowieść o ostatnich dniach getta, powstaniu a także ukryciu Archiwum i jego powojennym odkryciu.
Wystawa prezentuje spojrzenie na getto od wewnątrz, z żydowskiej perspektywy, stawiając Archiwum Oneg Szabat w centrum i pozwalając, by dokumenty i zdjęcia mówiły same za siebie. W ten sposób ukazujemy intensywny i różnorodny obraz życia, cierpienia i śmierci w getcie.
Wystawie towarzyszy katalog oraz program wydarzeń towarzyszących.
“Ważniejsze niż życie: Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego”
29.06.2023 r. – 7.01.2024 r.
Centrum Dokumentacji Narodowego Socjalizmu w Monachium / NS-Dokumentationszentrum München
Wystawa jest otwarta od wtorku do niedzieli od 10:00 do 19:00.
Dyrekcja: Mirjam Zadoff (Monachium) i Monika Krawczyk (Warszawa)
Kuratorzy: Katarzyna Person, Piotr Rypson, Monika Krawczyk (Warszawa), Ulla-Britta Vollhardt, Mirjam Zadoff (Monachium)
tekst: Aleksandra Galant
