W poniedziałek, 19 kwietnia, przypada 78. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim – największego zbrojnego zrywu Żydów podczas II wojny światowej, a zarazem pierwszego powstania miejskiego w okupowanej Europie. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN już po raz dziewiąty organizuje akcję społeczno-edukacyjną Żonkile i zaprasza do niej biblioteki, szkoły i instytucje kultury z całej Polski. Ze względu na pandemię, większość aktywności wokół akcji przenosi się do internetu. W tym roku akcja po raz pierwszy ma motyw przewodni – kobiety i ich rola w zrywie sprzed kilkudziesięciu lat.
W tym roku Muzeum POLIN przypomina o rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim sprzed 78 lat, lecz także podkreśla rolę, jaką odegrały w nim kobiety. Żydówki w czasie powstania kolportowały nielegalną prasę, zajmowały się rannymi, były łączniczkami oraz walczyły z bronią w ręku, zarówno w samym getcie, jak i poza jego murami. Historia powstania w getcie warszawskim to nie tylko historia walczących mężczyzn. To także historia m.in. Frani Beatus, której ciała nigdy nie odnaleziono, Dwory Baran tęskniącej w palącym się getcie za zapachem wołyńskich lasów, czy Halinki Rochman, która przyjęła kulę przeznaczoną dla swojej koleżanki – Róźki Rozenfeld, i tak zastrzelonej na ulicy kilka dni później.
Na 78. rocznicę powstania w getcie warszawskim Muzeum POLIN szykuje premiery filmowe i literackie i nowe materiały edukacyjne dla każdej grupy wiekowej. Po raz pierwszy są wśród nich również takie dla klas 1–3 szkoły podstawowej. Aby zgłosić swoją szkołę, bibliotekę lub instytucję kultury do akcji Żonkile, należy wypełnić formularz dostępny na polin.pl.
Co roku do akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile włączają się szkoły, biblioteki i instytucje w całej Polsce. Tegoroczna rekrutacja trwa do 15 kwietnia, a muzeum przygotowało dla nich program z materiałami edukacyjnymi. Są one tak przygotowane, że można ich użyć zarówno na lekcjach prowadzonych stacjonarnie, jak i online.
Po raz dziewiąty zapraszamy do udziału w akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile. Kolejny raz głównie w formule internetowej. Wszyscy pragniemy już powrotu do normalności, by 19 kwietnia, jak przez wiele lat, spotkać na ulicach Warszawy setki wolontariuszy, rozdających papierowe żonkile. Dominująca pandemia niestety i w tym roku to uniemożliwia. Muzeum POLIN jednak pamięta o bohaterach z warszawskiego getta, którzy 78 lat temu stanęli do walki o godność. W tym roku akcja Żonkile przede wszystkim w formule wirtualnej, ale z nowymi, atrakcyjnymi materiałami edukacyjnymi dla szkół, bibliotek i instytucji kultury, z których łatwo skorzystać zarówno na zajęciach stacjonarnych, jak i online. Hasło akcji “Łączy nas pamięć” nabiera w tym przypadku nowego znaczenia
mówi Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Ambasadorzy w sieci i na plakatach
W tym roku do grona ambasadorów akcji Żonkile dołączyli: aktorka Magdalena Boczarska, aktorka Katarzyna Zielińska, wokalistka, autorka tekstów i producentka muzyczna Kayah, aktor Bartosz Bielenia oraz reportażysta Mariusz Szczygieł.
O powstaniu w getcie warszawskim dowiedziałem się z książki Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Dowiedziałem się z tej książki, że w pewnych sytuacjach ważna jest godność, godność człowieka. Nawet w sytuacjach ostatecznych, a może przede wszystkim w sytuacjach ostatecznych. Powstańcy wiedzieli przecież, że nie uda im się przeżyć, nie uda im się zwyciężyć, ale chcieli wybrać inny sposób umierania – nie z rąk oprawców, a umieranie w walce. Dlatego warto i trzeba o tym pamiętać.
mówi Mariusz Szczygieł.
Dla Magdaleny Boczarskiej rocznica ma szczególne znaczenie.
Pamięć o powstaniu w getcie warszawskim jest dla mnie bardzo ważna ze względów osobistych. Chcę pamiętać o bohaterach i o pomordowanych, i chcę tę pamięć przekazać mojemu synowi. Niestety na ulicach wciąż obserwujemy liczne przejawy nacjonalizmu i rasizmu. Myślę, że powinniśmy pamiętać, do czego doprowadziły 78 lat temu.
zauważa aktorka.
Ambasadorzy akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile do końca kwietnia są również widoczni na plakatach na przystankach komunikacji miejskiej w Warszawie, na metroboardach i słupach. W komunikacji miejskiej grafiki przypominające o rocznicy powstania w getcie warszawskim i akcji Żonkile będą wyświetlane w warszawskich autobusach i tramwajach.
Akcja w Warszawie
Edycja akcji Żonkile 2021 jest inna, bowiem muzeum nie prowadziło naboru nowych wolontariuszy, ale 19 kwietnia skorzysta z pomocy tych, z którymi współpracuje na co dzień. To oni w poniedziałek będą rozdawać żonkile przy stacjach metra: Politechnika, Centrum, Świętokrzyska, Ratusz Arsenał oraz dworcach Centralnym i Wileńskim. Pandemia może jednak zweryfikować te plany. Nowością będą również żonkilomaty: papierowe żonkile będzie można pobrać z rocznicowych słupów w wybranych miejscach w stolicy przy głównych węzłach komunikacyjnych. Każdy będzie oznaczony plakatami z wizerunkiem ambasadorów akcji. Żonkilomaty zostaną wyposażone w płyn do dezynfekcji rąk. Przy metrze centrum o powstaniu w getcie przypomni też mural z wizerunkiem dziewięciu żydowskich kobiet, które walczyły w powstaniu w getcie oraz wspierały powstańców poza murami getta, zdobywając broń i prowadząc akcję dywersyjne. Mural zaprojektowali Anna Koźbiel-Walas oraz Adam Walas przy współpracy wolontariuszek i wolontariuszy Muzeum POLIN.
Przypnij wirtualny żonkil lub noś swój własny
Hasło „Łączy nas pamięć” towarzyszy akcji Żonkile od początku. Muzeum wzywa, by w tym roku 19 kwietnia pamięć również łączyła, choć nietypowo, bo wirtualnie. Do akcji będzie można dołączyć z każdego miejsca na świecie, przypinając wirtualny żonkil. Wystarczy ze strony muzeum pobrać szablon, wydrukować go i złożyć (pomoże nam w tym wideoinstrukcja). Zdjęcie z gotowym żonkilem warto opatrzeć hasztagami: #ŁączyNasPamięć oraz #AkcjaŻonkile i umieścić w mediach społecznościowych. Można też zaangażować się w akcję, dodając nakładkę na zdjęcie profilowe na Facebooku, pobrawszy ją z profilu muzeum. Muzeum POLIN zachęca także do dzielenia się w sieci specjalną rocznicową grafiką, która pojawi się 19 kwietnia na jego profilach w mediach społecznościowych: Facebook, Instagram, Twitter, dodając wspomniane hashtagi. Znak żonkila będzie widoczny również na naklejkach w wydaniach „Newsweeka” 12 kwietnia, „Tygodnika Powszechnego” oraz w „Gazecie Stołecznej” w ramach „Gazety Wyborczej” (w piątek, 16 kwietnia). Można także wydrukować specjalną rocznicową grafikę i powiesić ją w widocznym miejscu, na przykład w oknie. Grafika jest dostępna w PDF do pobrania na polin.pl.
Klasy 1-3
Dla najmłodszych uczniów i uczennic Muzeum POLIN proponuje rocznicowa opowiadania, w których autorki Zofia Stanecka oraz Justyna Bednarek poruszają takie tematy jak empatia, sprawiedliwość i strata. Do materiałów przygotowano karty pracy. Opowiadania będą również dostępne w formie słuchowisk nagranych z udziałem aktorów, w tym Julii Lewenfisz.
Klasy 4-6
Dla uczniów i uczennic klas 4-6 szkół podstawowych powstał film „Będę pisać” (reżyseria i produkcja Hi-Story). Losy dwójki żydowskich nastolatków przed wojną i w trakcie wojny poznaje współczesna dziewczyna z Muranowa, której telefon nawiedza duch z przeszłości. Film również uzupełniają karty pracy.
Klasy 7-8 oraz szkoły ponadpodstawowe
Dla uczniów i uczennic klas 7-8 szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych powstał film „Muranów – Dzielnica Północna” w reżyserii Łukasza Kamila Kamińskiego. Materiał w stylistyce youtuberskiej opowiada historię Muranowa, dawnej dzielnicy żydowskiej w Warszawie i jej mieszkańców. Film uzupełniają karty pracy. Wszystkie zajęcia edukacyjne dla każdej z grup będą dostępne na stronie internetowej muzeum oraz w serwisach społecznościowych Facebook i YouTube.
Biblioteki i instytucje
Jak zwykle zaprasza do organizacji akcji Żonkile w bibliotekach i instytucjach kultury w całej Polsce. W tym roku muzeum zaprosi szczególnie do organizacji premier filmów oraz słuchowisk dla młodszych odbiorczyń i odbiorców.
W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy i okolic. Uwięzieni w getcie umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i ginęli w egzekucjach. Latem 1942 r. została zorganizowana Wielka akcja likwidacyjna. Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince prawie 300 tysięcy Żydów. Wśród tych, którzy pozostali, narodziła się idea zbrojnego oporu. 19 kwietnia 1943 r. dwa tysiące Niemców wkroczyło do getta, by je ostatecznie zlikwidować. Przeciwstawiło się im kilkuset młodych ludzi z konspiracyjnych Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego. Powstańcy, pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, byli wycieńczeni i słabo uzbrojeni. Wielu wiedziało, że nie mają szans, ale woleli zginąć w walce, by ocalić swoją godność. Przez cztery tygodnie Niemcy równali getto z ziemią, paląc dom po domu. Schwytanych bojowców i mieszkańców zabijali lub wywozili do obozów. 8 maja Anielewicz i kilkudziesięciu powstańców zostali otoczeni i popełnili samobójstwo. Nielicznym Żydom udało się wydostać kanałami z płonącego getta. 16 maja Niemcy na znak zwycięstwa wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Getto warszawskie przestało istnieć.
Dlaczego żonkile?
Jednym z ocalałych z getta był Marek Edelman, ostatni dowódca ŻOB. 19 kwietnia, w rocznicę powstania, składał bukiet żółtych kwiatów pod Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie. Żonkil stał się symbolem szacunku i pamięci o powstaniu. Organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcja ma na celu rozpowszechnianie tego symbolu oraz szerzenie wiedzy na temat samego powstania.
Więcej o rocznicy powstania w getcie warszawskim, akcji Żonkile i powstaniu w getcie na stronie polin.pl.
Informacje o wydarzeniach odbywających się w ramach tegorocznej akcji Żonkile na stronie https://muzeon.pl/wydarzenia/