20 czerwca 1922 r. Wojsko Polskie uroczyście wkroczyło do Katowic. Było to zwieńczenie kilkuletnich zmagań polsko-niemieckich o Górny Śląsk.
Na przestrzeni wieków Górny Śląsk niejednokrotnie zmieniał przynależność państwową. Pod rządami Prus, a później Niemiec doświadczał silnej polityki germanizacyjnej. Na początku XX w. większość mieszkańców nadal jednak posługiwała się językiem polskim.
Traktat wersalski kończący I wojnę światową przewidywał, że o przyszłości regionu rozstrzygnie plebiscyt. Został on wyznaczony na 20 marca 1921 r. Napięcie na Górnym Śląsku utrzymywało się już wcześniej: w latach 1919–1920 doszło tam do dwóch powstań ludności polskiej przeciwko Niemcom. W plebiscycie za Polską opowiedziało się niemal 480 tys. osób, za Niemcami – 707 tys., w tym jednak wielu emigrantów, dowiezionych na głosowanie z głębi Rzeszy.
Europejskie mocarstwa – przede wszystkim Wielka Brytania i Włochy – skłaniały się do przyznania Niemcom większości spornego obszaru, w tym ziem najbardziej uprzemysłowionych. W tej sytuacji Polacy raz jeszcze chwycili za broń. Pod wpływem III Powstania Śląskiego, trwającego od maja do lipca 1921 r., paryska Konferencja Ambasadorów podjęła decyzję korzystniejszą dla Polski. Odrodzonej Rzeczypospolitej przypadło 29 proc. obszaru plebiscytowego, w tym jednak tereny gęsto zaludnione, obejmujące większość górnośląskich hut i kopalń.
Objęcie części Górnego Śląska przez polską administrację dokonało się kilka miesięcy później. 20 czerwca 1922 r. oddziały Wojska Polskiego dowodzone przez gen. Stanisława Szeptyckiego uroczyście wkroczyły do Katowic. Żołnierzy witały ozdobne bramy. Na katowickim Rynku przemawiał tego dnia m.in. Wojciech Korfanty – długoletni bojownik o polskość Górnego Śląska.
„Niesłychany entuzyazm na Górn[ym] Śląsku. Wojska nasze wkroczyły tryumfalnie wśród powodzi kwiatów i sztandarów” – donosił na gorąco „Ilustrowany Kuryer Codzienny”. „Polska zyskała połać kraju najbogatszą, posiadającą potężne pokłady węgla, rudy cynkowe i ołowiane, sól, siarkę, bardzo poważną produkcyę surowca żelaza […]. Nasz stan gospodarczy znacznie się podniesie, bilans handlowy się poprawi” – komentowała ta sama gazeta.
Polsko-niemieckie zmagania o Górny Śląsk od lat stanowią przedmiot badań Instytutu Narodowego – m.in. w ramach projektu „Powstania śląskie 1919–1921”, realizowanego przez Oddział IPN w Katowicach. Efektem są liczne publikacje.
Wątki bezpośrednio związane z objęciem Górnego Śląska przez polską administrację znajdą Państwo w tomie Rok 1922 na Górnym Śląsku. Granice – administracja – społeczeństwo pod redakcją Sebastiana Rosenbauma i Mirosława Węckiego (Katowice-Warszawa 2019).
Wiele zdjęć dokumentujących te wydarzenia zawiera album Haliny Dudały i Mirosława Węckiego Kronika czasu przełomu. Górny Śląsk w latach 1919–1926 na fotografiach Stefana Pierzchalskiego (Katowice-Warszawa 2019).
Polecamy Państwu także krótsze publikacje naszych autorów i inne materiały IPN popularyzujące tematykę starań i walk o polskość Górnego Śląska.
Przebieg uroczystości przyłączenia części Górnego Śląska do Polski ilustruje plenerowa wystawa „Bramy do Polski 1922”, przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Katowicach. Można ją oglądać do końca czerwca br. przed budynkiem Oddziału Okręgowego NBP przy ul. Bankowej 1 w Katowicach.
Zachęcamy też do odwiedzenia Panteonu Górnośląskiego – nowej instytucji kultury mieszczącej się w przyziemiach archikatedry katowickiej. Panteon uwiecznia dokonania osób zasłużonych dla Górnego Śląska i setną rocznicę przyłączenia części regionu do Polski.
