Zakończyła się ocena punktowa wniosków zgłoszonych w ramach V konkursu Krajowego Centrum Badań nad Dziedzictwem. Pozytywną rekomendację uzyskał projekt Muzeum Gdańska, które wykona badania technologiczne i ekspertyzy interdyscyplinarne bursztynowej plakiety z końca XVII wieku.
– Plakieta jest wyjątkowym obiektem w kolekcji Muzeum Bursztynu, naszego oddziału – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – Badania są ważne z punktu ochrony nie tyle samego obiektu, co całej kolekcji, którą można podziwiać w Wielkim Młynie. Dzięki takim inicjatywom nie tylko dbamy o dziedzictwo naszego miasta, ale również pogłębiamy wiedzę i poszerzamy bazę danych naukowych o dawnych wyrobach z bursztynu. A przecież to one, wykonywane w gdańskich warsztatach dla możnych elit europejskich, sławiły nasze miasto w XVII wieku. W ramach projektu chcemy zobaczyć i zrozumieć to, co niedostrzegalne gołym okiem. Z tego powodu zostanie wykonany szereg badań specjalistycznych, które powiedzą nam więcej o materiałach, ale także o sposobie użytkowania przedmiotu.
Rada Naukowa KCBnD dokonała oceny każdego wniosku w skali od 0 do 40 punktów w oparciu o trzy kryteria: wartość merytoryczną, znaczenie dla dziedzictwa kulturowego i wykorzystanie wyników oraz upowszechnianie rezultatów. Minimalna ocena umożliwiająca uzyskanie pozytywnej rekomendacji wynosiła 28 punktów. Pozytywną rekomendację uzyskało 7 wniosków. Projekt Muzeum Gdańska otrzymał 32 punkty i był trzecim z najwyżej ocenionych.
Jak partacze ze Szwabii realizowali w Gdańsku lukratywne zamówienia elit?
Prostokątna, oprawiona w ramę plakieta ozdobna powstała najpewniej około 1680 roku. Jako jej prawdopodobnych autorów wskazywano braci, Krzysztofa i Jana Michała Maucherów. Złożona jest z geometrycznych płytek bursztynu oraz ażurowych z kości nałożonych na niebieskawe tło. Płytki z przejrzystego i ciemnopomarańczowego bursztynu mają formę rautów, trójkątów, tafli, kaboszonów na przemian dekorowanych płytkami z dekoracjami florystycznymi w technice eglomisée. W środku znajduje się rozeta z większą plakietą, zaś po bokach dwa rzędy po trzy mniejsze plakietki. Centralna zawiera wizerunek Orfeusza wśród zwierząt, środkowa w lewym rzędzie z wizerunkiem personifikacji Umiarkowania (Tempertintia), środkowa w prawym rzędzie z wizerunkiem personifikacji Sprawiedliwości (Justitia). Plakietki w narożnika posiadają wizerunki męskich postaci na mitycznych morskich zwierzętach. Dzieło najprawdopodobniej stanowiło dawniej dno szkatuły, które z jakichś przyczyn zostało wtórnie oprawione w ramę.
– Jest to obiekt o charakterze świeckim, w którym zastosowano typowe dla gdańskich warsztatów techniki zdobnicze. Z perspektywy zagadnień jest właściwe odczytanie zastosowanych w nim technik zdobniczych oraz zatartych wzorców graficznych, wprowadzonych materiałów wtórnych podczas dawnych konserwacji oraz próba ustalenia autorstwa. Do tej pory wahamy się kto wykonał plakietę – mówi Joanna Grążawska z Muzeum Gdańska, zastępczyni kierowniczki Muzeum Bursztynu i współautorka wniosku. – Urodzony w Szwabii Christopher Maucher w 1670 roku przeniósł się do Gdańska. Nie uzyskał obywatelstwa miejskiego i stąd nie został członkiem cechu bursztynników. Rzeźbiarz wyróżniał się swymi zdolnościami artystycznymi, a jego prace szybko docenili miejscy notable. Z materiałów archiwalnych wiemy, że realizował zamówienia na bursztynowe przedmioty zlecane przez członków Rady Miejskiej. Szybko popadł w konflikt z cechem, który chciał zakazać Maucherowi dalszej działalności. Rada jednak wielokrotnie odmawiała petycjom gdańskich bursztynników. Zatargi nie przeszkadzały Krzysztofowi współpracować z gdańskimi mistrzami. W 1677 roku, wraz z Nicolausem Turauem, wykonał dla cesarza Leopolda I Habsburga fragmenty tronu z bursztynu.
Krzysztofowi Maucherowi przypisuje się sześć zachowanych dzieł z kości słoniowej i dziewięć lub więcej z bursztynu. Znajdują się one m.in. w kolekcjach Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, Bode-Museum w Berlinie, Muzeum Zamkowym w Malborku oraz w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu. Przypisywane artyście działa znajdują się również w drezdeńskiej Grünes Gewölbe, jednemu z najważniejszych muzeów poświęconych jubilerstwu i złotnictwu.
Bursztynowa plakieta została zakupiona w 2006 roku do zbiorów Muzeum Gdańska dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Co nam nogą powiedzieć spektroskopia, mikroskopia optyczna i radiografia cyfrowa?
W ramach projektu przewidziano 8 specjalistycznych badań, tj. spektroskopia fourierowska w podczerwieni FT-IR, mikroskopia optyczna w świetle VIS, radiografia cyfrowa, reflektografia w podczerwieni, fotografia w świetle sodowym, fotografia w bliskiej podczerwieni, fotografia fluorescencji wzbudzonej ultrafioletem oraz fotografia w świetle widzialnym.
– Bursztyn jest materiałem niezwykle kruchym i nietrwałym, pod wpływem światła i temperatury ulega zwietrzeniu, dlatego zabytków sztuki dawnej z tego materiału zachowało się niewiele i osiągają wysokie ceny. Nas jednak interesują odpowiedzi na postawione wcześniej, wciąż otwarte pytania. Pomóc w tym może nowoczesna technologia – mówi Joanna Harasim-Grym z pracowni konserwacji muzealiów Muzeum Gdańska. – Dzięki uzyskanym wynikom będziemy w stanie odpowiedzieć na szereg istotnych pytań na temat dokładnej budowy obiektu, materiałów z jakich jest zbudowany, zakresu i stopnia dawnych konserwacji i innych interwencji dokonywanych na przestrzeni prawie 350 lat oraz wpływu warunków przechowywania na procesy starzenia i destrukcji materiałów składających się na to dzieło sztuki. Kto wie, być może dzięki nowoczesnym technologiom odkryjemy ukrytą sygnaturę autora plakiety i okaże się, że wcale nie pochodził z warsztatu Maucherów?
Projekt „Badania interdyscyplinarne bursztynowej plakiety ozdobnej nr inw. MHMG/B/212 ze zbiorów Muzeum Bursztynu oddziału Muzeum Gdańska” realizowany będzie do końca obecnego roku.
Informacje o obiekcie
- Tytuł: Plakieta ozdobna
- Autor: prawdopodobnie Christopher Maucher lub Johann Michael Maucher
- Wymiary: 20,5 cm; szer. 28,5 cm; gł. 5,2 cm; waga 3045,8 g.
- Miejsce przechowywania: ekspozycja stała Muzeum Bursztynu w Wielkim Młynie w Gdańsku
- Właściciel: Muzeum Gdańska
- Typ obiektu: Plakieta oprawiona w ramę, Gdańsk, ok. 1680 r., przypisywana warsztatowi Christophera Mauchera lub Johana Michaela Mauchera
- Materiały: bursztyn, kość, Marienglas (tzw. selenit), folia mosiężna, rama: drewno świerkowe, konstrukcja: drewno sosnowe
