12 października, w dniu uroczystości związanych z 80. rocznicą wybuchu postania więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze, symbolicznie otworzono nowe upamiętnienie na terenie Miejsca Pamięci.
Powstanie więźniów SS-Sonderkommando Sobibor, które wybuchło 14 października 1943 r., stało się impulsem do przyśpieszenia likwidacji obozu przez Niemców. Sprawcy kazali zdemontować baraki więźniarskie, ogrodzenia i wieżyczki strażnicze, komory gazowe wysadzić w powietrze, a teren zalesić. Po popełnionym na miejscu ludobójstwie miał nie pozostać żaden ślad.
Zrealizowane w Sobiborze upamiętnienie spełnia funkcję muzealną i edukacyjną oraz odpowiada na potrzeby osób pragnących uczcić pamięć pomordowanych. W ramach zakończonych prac zabezpieczono relikty obozowe odnalezione w trakcie badań archeologicznych, wskazano miejsca o szczególnym znaczeniu dla historii Sobiboru oraz stworzono łączącą je trasę zwiedzania. Pełniejszą wiedzę o historii i znaczeniu miejsca zwiedzający mogą uzyskać w budynku muzealnym, gdzie znajduje się stała ekspozycja poświęcona dziejom obozu zagłady w Sobiborze i tragicznym losom ofiar.
W trakcie zleconych przez Państwowe Muzeum na Majdanku prac archeologicznych wytyczono m.in. przebieg drogi, zwanej w żargonie obozowym Schlauchem, którą SS-mani pędzili ofiary na śmierć. Dominantą nowej aranżacji przestrzennej jest Ściana Pamięci – wielometrowy mur poprowadzony wzdłuż tej trasy. Rozpoczyna ona swój bieg przy fasadzie budynku muzeum, łączy najważniejsze części byłego obozu i okala rozległą polanę masowych grobów z prochami ofiar. Obszar mogił wyznaczają drobne kamienie białego marmuru, które dają wyobrażenie o ogromie tragedii, jaka się w tym miejscu rozegrała. To tutaj zwiedzający mogą kontemplować własne emocje i oddać hołd ofiarom.
Przełomowym odkryciem było odnalezienie fundamentów komór gazowych. W ramach upamiętnienia wyeksponowano i oznakowano ich oryginalne fundamenty, ale także m.in. miejsca lokalizacji budynku fryzjerni, baraku mieszkalnego więźniów spalających zwłoki pomordowanych oraz placu apelowego, gdzie wybuchło powstanie. Dzięki temu odwiedzający Miejsce Pamięci otrzymują istotne informacje opatrzone relacjami ocalałych i mogą lepiej zorientować się w krajobrazie historycznym.
Tuż za budynkiem muzealnym, przy początkowym biegu Ściany Pamięci, ustawiono rzeźbę matki z dzieckiem autorstwa Mieczysława Weltera, pochodzącą z poprzedniego założenia pomnikowego, zrealizowanego w Sobiborze w latach 60. Stanowi ona nie tylko rodzaj łącznika między tamtym a aktualnym upamiętnieniem, ale dzięki takiej lokalizacji szczególnie dobitnie ukazuje dramat ofiar, które w tym miejscu rozdzielane były z rodzinami i prowadzone na śmierć.
Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze jest oddziałem Państwowego Muzeum na Majdanku od 2012 r. Projekt jego utworzenia to międzynarodowa inicjatywa podjęta przez Polskę, Holandię, Izrael i Słowację.
Katarzyna Boraca
