Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

W kończącym się powoli roku rzeszowskie Muzeum Okręgowe obchodziło jubileusz 85-lecia. Ta najstarsza i największa w mieście instytucja muzealna świętowała równocześnie 30. rocznicę utworzenia Muzeum Etnograficznego oraz 120. rocznicę urodzin Franciszka Kotuli. Niestety sytuacja epidemiologiczna znacznie ograniczyła możliwość organizacji zaplanowanych jubileuszowych wydarzeń. Potrójny jubileusz jest jednak doskonałą okazją do zaprezentowania dorobku byłych i obecnych muzealników, tworzonych przez nich kolekcji muzealnych, wystaw i działań na płaszczyźnie kulturalnej i naukowej.

Historia rzeszowskiego muzeum sięga 1935 roku, kiedy to grupa społeczników skupionych w Towarzystwie Regionalnym Ziemi Rzeszowskiej zadecydowała o powołaniu placówki muzealnej organizatorem której został nauczyciel miejscowej szkoły powszechnej Franciszek Kotula. Gromadzone przez niego zabytki składowane były początkowo w jednej z sal szkoły przy ulicy Bernardyńskiej. W 1940 roku muzealne zbiory przeniesione zostały do jednej z kamienic przy rzeszowskim Rynku. Kilkukrotnie w dziejach muzeum zmieniana była nazwa instytucji. Pierwotną nazwę Muzeum Ziemi Rzeszowskiej zmieniono w 1945 roku na Muzeum Miasta Rzeszowa, a w 1951 roku podniesiono jego rangę jako Muzeum Okręgowe. Pod tą nazwą rzeszowskie muzeum funkcjonuje do dzisiaj.

Od początku lat 50-tych XX wieku muzeum zajmuje reprezentacyjny, siedemnastowieczny popijarski gmach przy ulicy 3-go Maja. Cały kompleks architektoniczny powstał w latach 1644-1649 z fundacji córki Mikołaja Spytka Ligęzy Zofii Pudencjanny, żony Władysława Dominika Ostrogskiego. Po śmierci fundatorki kolejny właściciel miasta Jerzy Sebastian Lubomirski przekazał te dobra Pijarom. Aktualna fasada całego kompleksu pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku i została stworzona przez wybitnego architekta tamtej epoki Tylmana z Gameren. Zaadoptowany na potrzeby Muzeum Okręgowego gmach z cennymi, barokowymi polichromiami w krużgankach parteru z pierwszej połowy XVIII wieku i unikatowym zespołem malowideł z końca XVII stulecia w refektarzu klasztornym i dawnej aptece nadaje wyjątkową atmosferę i piękno tejże instytucji.

Szeroką ofertę wystawienniczą muzeum tworzą stałe i czasowe wystawy z zakresu sztuki, historii i archeologii. Stałą propozycję wystawienniczą otwiera prezentowana na korytarzach parteru Galeria Malarstwa Europejskiego.

Wśród pokazanych dzieł malarskich z przełomu XVII, XVIII i XIX stulecia przeważają obiekty pochodzące z Galerii Dąmbskich – głównej kolekcji pozostającej w zbiorach rzeszowskiego muzeum. Ujęta w działy tematyczne galeria stanowi uniwersalną panoramę dawnego malarstwa europejskiego. Równie atrakcyjną i oryginalną stałą ekspozycją rzeszowskiego muzeum jest Galeria Rzemiosła Artystycznego. Zaprezentowane zostały tu różne dziedziny rzemiosła artystycznego, w tym m.in. meble, porcelana i fajans oraz wyroby ze szkła. Część galerii stanowią damskie ozdoby biżuteryjne i przybory toaletowe ze srebra, wśród których są ciekawe przykłady połączenia szkła z metalem. Interesującym uzupełnieniem ekspozycji rzemiosła artystycznego jest zbiór srebrnych torebek balowych z okresu od końca XIX stulecia do lat 20. XX wieku.

Miłośnicy malarstwa znajdą w Muzeum Okręgowym niezwykle atrakcyjną Galerię Malarstwa Polskiego.

Wyeksponowano w niej malarstwo sztalugowe obejmujące obrazy olejne od XVIII wieku do 1939 roku. Dzieła zostały wystawione w układzie chronologiczno-tematycznym, dominują  portrety ale zaprezentowano też liczne pejzaże, weduty, sceny rodzajowe i martwe natury. Na ekspozycji prezentowane są działa wybitnych polskich malarzy, takich jak: Jana Nepomucena Głowackiego, Artura Grottgera, Wojciecha Gersona, Tadeusza Ajdukiewicza, Henryka Siemiradzkiego, Maksymiliana Gierymskiego, Aleksandra Gierymskiego, Józefa Chełmońskiego, Aleksandra Świeszewskiego, Józefa Brandta, Wojciecha Kossaka, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego, Józefa Pankiewicza, Tadeusza Makowskiego, Leona Wyczółkowskiego, Teodora Axentowicza, Kazimierza Sichulskiego, Olgi Boznańskiej, Wojciecha Weissa czy Włodzimierza Tetmajera.

O trudnych czasach zmagań o niepodległość Polski opowiada wystawa zatytułowana „Żołnierz polski 1914 – 1945. Kolekcja Jana Partyki”. Fundamentem ekspozycji jest zbiór znanego, niestety już nieżyjącego, rzeszowskiego kolekcjonera Jana Partyki. W czterech salach wystawowych ukazane są kolejne etapy walk Polaków o niepodległe państwo. W każdej z sal prezentowane jest wyposażenie, broń i mundury z danego okresu uzupełnieniem których są odznaczenia, odznaki pamiątkowe i emblematy oraz imienne pamiątki żołnierzy walczących o niepodległość. Najbardziej obszerna część ekspozycji poświęcona jest czasom II wojny światowej. Całość wystawy uatrakcyjniona została aranżacjami przedstawiającymi okopy Legionów Polskich na Wołyniu z lat I wojny światowej oraz sztabu 3. Dywizji Strzelców Karpackich z okresu bitwy o Monte Cassino. Wystawa ta stanowi niewątpliwą gratkę zarówno dla miłośników militariów, jak i dla osób interesujących się historią Polski.

„Odkopana przeszłość – pradzieje Polski południowo-wschodniej” to tytuł kolejnej ekspozycji Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Prezentuje ona różnorodne aspekty życia człowieka w okresie od około 40 tysięcy lat p.n.e. do XIII wieku naszej ery. Zaprezentowano tutaj około 2000 tysięcy zabytków pochodzących z badań wykopaliskowych prowadzonych na terenie Polski południowo-wschodniej. Obrazują one poszczególne chronologiczne okresy zarówno pod względem kultury materialnej, jak i duchowej. Licznie zaprezentowane są różnorodne formy narzędzi, broni, ozdób oraz naczyń glinianych. Ważnym uzupełnieniem ekspozycji są również rekonstrukcje strojów pradziejowych obrazujących przemiany zarówno w zakresie stosowanych surowców jak i technik tkackich oraz upodobań estetycznych. Wystawa zainteresować powinna nie tylko młodzież szkolną, ale również szersze grono odbiorców.

O randze Muzeum Okręgowego w Rzeszowie świadczy fakt, iż jest to instytucja wielooddziałowa. Od trzydziestu już lat funkcjonuje bowiem Muzeum Etnograficzne, którego patronem jest Franciszek Kotula. Muzeum mieści się w kamienicy nr 6 przy rzeszowskim Rynku. Dokumentując wszelkie przejawy życia codziennego dawnych mieszkańców wsi, w zbiorach muzeum znalazły się zarówno narzędzia rolnicze, jak i przedmioty gospodarstwa domowego oraz narzędzia rzemieślnicze. Dzięki licznym wyjazdom terenowym oraz wystawom organizowanym w muzeum do rzeszowskich zbiorów trafiły drewniane zabawki. Emocjonalnym wyrazem wrażliwości artystycznej mieszkańców wsi jest z kolei twórczość ludowych rzeźbiarzy, która przejawiała się w niepowtarzalnym ukazaniu tematów sakralnych.

W zbiorach Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie znajdują się kolekcja strojów Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan prezentowanych na stałej ekspozycji zatytułowanej „Na co dzień i od święta”. Wystawa ukazuje zarówno ubiory codzienne jak i stroje świąteczne noszone  na wsi pod koniec XIX i na początku XX wieku. Na ekspozycji widoczne jest bogactwo stroju ludowego i kunszt ludowych wytwórców, które mogą stać się inspiracją w przenoszeniu wzorów i motywów do współczesnego rzemiosła artystycznego. Oprócz elementów odzieży na wystawie znalazły się eksponaty ilustrujące temat pozyskiwania surowca, techniki zdobienia elementów stroju, a także przedmioty związane z dbałością o wygląd. Aranżacja wystawy oraz zastosowane na niej multimedia stanowią o jej atrakcyjności dla odbiorcy w każdym wieku. Goszcząc na wystawie można również przymierzyć rekonstrukcje strojów ludowych, a zdjęcie w stroju rzeszowskim stanowić może doskonałą pamiątkę z wizyty w Rzeszowie.

Również przy Rynku znajduje się Muzeum Historii Miasta Rzeszowa, kolejny oddział Muzeum Okręgowego. W muzeum tym prezentowana jest ekspozycja nosząca tytuł „Sześć wieków Rzeszowa”, która w sposób kompletny przybliża dzieje miasta od czasów jego powstania aż do zakończenie II wojny światowej. Dziejom miasta w okresie do pierwszego rozbioru Polski poświęcono pierwszą część wystawy, gdzie prezentowane są m.in. eksponaty związane z władzą w mieście oraz życiem religijnym rzeszowian. Codzienne życie mieszkańców ilustrują zabytki cechowe oraz wyroby rzeszowskich rzemieślników. Uzupełnieniem tej części wystawy są zbroje oraz broń biała.

Po pierwszym rozbiorze Polski Rzeszów znalazł się w granicach państwa austriackiego. Ten ponad stuletni okres historii miasta obrazują eksponaty nawiązujące do władz austriackich w mieście, m.in. mundur urzędnika austriackiego, monety oraz banknoty austriackie. Okres autonomii galicyjskiej sprzyjał z kolei rozwojowi licznych organizacji społecznych i kulturalnych, których odznaki i pamiątki pokazane zostały w tej części ekspozycji. Zaprezentowane są tutaj również pamiątki z powstań narodowych. Zobaczyć można także judaika, czyli przedmioty związane z życiem i religią rzeszowskich Żydów. Ciekawą aranżację stanowi makieta, wykonana na podstawie planu Wiedemanna, przedstawiająca Rzeszów w drugiej połowie XVIII wieku. Kolejna część wystawy ukazuje losy miasta i jego mieszkańców w latach I wojny światowej oraz w okresie międzywojennym. Zwiedzający mogą tu zobaczyć m.in. broń i oporządzenie żołnierskie, w tym przedmioty związane z osobą rzeszowskiego bohatera okresu „walk o niepodległość i granice” Leopolda Lisa-Kuli. Okres międzywojenny to czas znacznego rozwoju gospodarczego miasta, ale również rozwoju życia kulturalnego i społecznego. Zaakcentowane jest to poprzez prezentowane pamiątki związane z ruchem harcerskim, Teatrem „Reduta” czy Towarzystwem Regionalnym Ziemi Rzeszowskiej, a przede wszystkim z rzeszowskimi zakładami przemysłowymi, powstałymi w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Do obecności garnizonu wojskowego w życiu międzywojennego Rzeszowa nawiązują prezentowane pamiątki związane z 20 Pułkiem Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego. Ostatnia część wystawy obejmuje okres II wojny światowej. Prezentowane w tej części wystawy eksponaty odnoszą się do takich zagadnień jak: wojna obronna 1939 roku, władze okupacyjne, podziemie niepodległościowe, Holocaust. Zobaczyć można m.in. mundur oficera 10 Brygady Kawalerii, dokumenty władz okupacyjnych, dokumenty Armii Krajowej Obwodu Rzeszów. Niemcy opuścili Rzeszów w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku, czego symbolem jest strącony z zamkowej wieży orzeł hitlerowski.

Muzeum Okręgowe w Rzeszowie i jego oddziały stanowić mogą znakomite miejsce do poznania historii i kultury regionu. Serdecznie zapraszamy.

tekst: Łukasz Ożóg, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

foto: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie