Obrazy polskich artystów tworzących po II wojnie światowej, a wśród nich dzieła Kazimierza Śramkiewicza, Stanisława Chlebowskiego, Władysława Lama, Edwarda Dwurnika i wielu innych będzie można zobaczyć już od 30 października 2024 r. na nowej wystawie czasowej w Spichlerzach na Ołowiance. Wystawa pt. „Nowy wspaniały świat…” prezentować będzie prace ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku tworzone w czasach PRL. Obok prac znanych z wcześniejszych wystaw zbiorowych i monograficznych, na ekspozycji pojawią się również nie pokazywane wcześniej dzieła z muzealnej kolekcji malarstwa polskiego II poł. XX w.
Tytuł wystawy zaczerpnięty został z powieści Aldousa Huxley’a „Nowy wspaniały świat” z 1932 r. Brytyjski pisarz przedstawił w niej społeczeństwo skolektywizowane, w którym jednostki muszą podporządkować się zbiorowości, a indywidualność zwalcza się jako patologię. W zamierzeniu powieść miała być krytyką kapitalistycznego społeczeństwa ery industrialnej, wdrażanego do konsumpcjonizmu i konformizmu, niemniej tępienie indywidualności i kolektywizacja wszystkich aspektów życia okazały się metodami znacznie szerzej stosowanymi przez reżimy totalitarne w Europie w XX w. Cechowała je potrzeba kontrolowania wszystkich dziedzin życia społeczeństwa – od gospodarki i polityki po religię, życie społeczne i kulturę. W tych warunkach powstawały dzieła, które zostaną zaprezentowane na wystawie. Kolekcja, z której pochodzą, była tworzona od początków istnienia muzeum, czyli od lat 60. XX w. Prace nabywano od samych autorów, a także na targach sztuki współczesnej oraz na rynku antykwarycznym. Większość stanowić będą dzieła artystów związanych z gdańską Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych, obecną Akademią Sztuk Pięknych, ale pokazane zostaną też prace twórców czynnych na Wybrzeżu, lecz nie związanych z tą uczelnią, oraz artystów z innych ośrodków. Na wystawie swoisty kontrapunkt dla tych dzieł będą stanowić pojedyncze obrazy dwóch artystów, którzy opuścili Polskę jeszcze przed wybuchem II wojny światowej i tworzyli w zupełnie innych warunkach materialnych oraz politycznych: Marka Żuławskiego i Michała Leszczyńskiego-Lestera.
Pierwsza część wystawy obejmie lata 1945-1955 – dekadę powojennej odbudowy i przebudowy ustrojowej kraju. Rok 1945 to jednocześnie początki uczelni artystycznej w Gdańsku (obecnej ASP), założonej pierwotnie w mniej zniszczonym przez wojnę Sopocie. Kilka lat później obowiązującą doktryną artystyczną stał się w bloku wschodnim socrealizm, który postulował, by dzieło sztuki było, „realistyczne w formie i socjalistyczne w treści”. Oznaczało to podejmowanie tematów związanych z pracą i ujarzmianiem przyrody przez człowieka oraz odrzucenie eksperymentów formalnych. Artyści rozmaicie radzili sobie z tworzeniem w tak wyznaczonych ramach. Na wystawie pokazane zostaną obrazy z tego czasu, przedstawiające m.in. rybaków wracających z połowu, pracę w porcie, a także wizerunek patroszarki ryb autorstwa Heleny Żyrmont-Korklińskiej, o znamiennym tytule „Portret przodownicy pracy ob. Hauptówny Elżbiety”, opatrzony na odwrociu zaświadczeniem o przekroczeniu normy przez sportretowaną. Kolejna część wystawy będzie poświęcona pracom z lat 1956-1970, kiedy po tzw. „odwilży”, czyli rozluźnieniu rygorów narzucanych społeczeństwu możliwe stało się malowanie w duchu modnych zachodnich trendów. Stąd zobaczyć tu będzie można obrazy, które nawiązują do abstrakcji, oddziałując na widza barwą, fakturą lub geometrycznym układem form bardziej niż narracją. W takim duchu tworzyli m.in. Kazimierz Śramkiewicz, Tadeusz Ciesiulewicz czy Stanisław Michałowski.
Ostatnia część wystawy przedstawiać będzie prace powstałe między rokiem 1971 a 1989 . Lata 1970-te miały być dla Polski dekadą dynamicznego rozwoju, połączonego z podnoszeniem poziomu życia obywateli. Rozwój ten miał się jednak odbywać w ramach dotychczasowych rozwiązań ustrojowych, zgodnie z którymi gospodarka przemysłowa pozostawała w całości zarządzana przez scentralizowany aparat urzędniczy. Jedną z największych inwestycji w tym czasie była budowa Portu Północnego w Gdańsku, której towarzyszyła ogólnopolska akcja kulturalna. W Gdańsku, w Pałacu Opatów otwarto wystawę „Port Północny w sztuce”, zaś w galerii „Sień Gdańska” odbyły się trzy wystawy związane z tą inwestycją. Wzięli w nich udział wszyscy znaczący plastycy Wybrzeża, m.in. Władysław Lam, Zdzisław Kałędkiewicz i Stanisław Michałowski. Kazimierz Śramkiewicz poświęcił budowie gdańskiego portu cykl ponad dwudziestu obrazów. Jak wiadomo, dekada zakończyła się robotniczymi protestami, które ogarnęły cały kraj w sierpniu 1980 r. Choć wolnościowe dążenia społeczeństwa ukrócone zostały przez ogłoszony 13 grudnia 1981 r. stan wojenny, zapoczątkowany w Sierpniu’80 ruch „Solidarności” w ciągu 8 lat doprowadził do upadku komunizmu w bloku wschodnim. Symbolem tego ruchu stał się robotnik stoczniowy w charakterystycznej szaro-granatowej odzieży roboczej i kasku, uwieczniony na kończącym wystawę obrazie Edwarda Dwurnika.
Kurator wystawy: dr Monika Jankiewicz-Brzostowska
Patronat medialny: Trójmiasto.pl, Radio Gdańsk, TVP Gdańsk
Wystawa jest organizowana dzięki wsparciu finansowemu Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego.
Nowy wspaniały świat. Marynistyka czasów PRL w zbiorach Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
30.10.2024 – 15.06.2025
Spichlerze na Ołowiance
ŁUKASZ GRYGIEL
